*Η πρώτη ονομασία των Ρώσων στο Βυζάντιο.
Κοσμοσυρροή πρακτόρων στην Ελλάδα; Πολιτικές και δημοσιογραφικές πηγές – βασισμένες, υποθέτω, σε αυθεντικά ρεπορτάζ και όχι σε διακινούμενα non papers – καταγγέλλουν την ύπαρξη ενός ρωσοκίνητου δικτύου – από ιερωμένους, εκπαιδευτικούς, δημοτικούς άρχοντες, εργαζομένους στα Μέσα, επιχειρηματίες κ.ά. – που απλώνει τα πλοκάμια του σε ολόκληρη τη χώρα και παραέξω. Ρωσική πλημμύρα λοιπόν, όπως κάποιοι υποστηρίζουν, εισβολή των Ρως – που καταπλέουν όχι πλέον με καράβια, όπως επί Βυζαντίου τον 9ο αι. μ.Χ., αλλά με ρούβλια; Η σημερινή υπόθεση δεν είναι πρωτοφανής, γιατί υπάρχουν ιστορικά προηγούμενα. Μόνο που οι σημερινοί επίδοξοι διώκτες μαγισσών δηλώνουν ακόμη ότι ανήκουν ιδεολογικά στον κόσμο εκείνων που τότε έπεσαν θύματα ανάλογων καταστάσεων.
Δεν έχω προσωπική εμπειρία του Εμφυλίου, όταν ήρωες της Αντίστασης και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που το μόνο έγκλημά τους ήταν ο πατριωτισμός τους, σύρθηκαν στα στρατοδικεία, βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν ως «Μοσχαναθρεμμένοι». Αλλά θυμούμαι πολύ καλά, κατά τις συλλήψεις μελών του Πατριωτικού Μετώπου, της Δημοκρατικής Αμυνας και των άλλων οργανώσεων από το 1967 και εντεύθεν, όταν ύποπτοι δεν ήταν μόνο οι δήθεν πράκτορες της Μόσχας, αλλά και… τα ρωσικά βιβλία.
Ο κύριος Σπανός και άλλα αρμόδια όργανα της χούντας, ελλείψει άλλων ενοχοποιητικών στοιχείων, έψαχναν επιμελώς τα ράφια στις βιβλιοθήκες αυτών που θα έσερναν στην ταράτσα της Μπουμπουλίνας. Ανάμεσα στα ατράνταχτα στοιχεία ενοχής τους ήταν και τα βιβλία. Ο Τσέχοφ, το όνομά του βλέπετε τέλειωνε σε -οφ, ήταν ο πιο ενοχοποιητικός. Αλλά και ο Ντοστογιέφσκι βόλευε μια χαρά. Οσο για τον Τολστόι, που το όνομά του ξέφευγε κάπως, οι ελπίδες του να ξεγλιστρήσει εξανεμίζονταν αφού τον έλεγαν Λέοντα. Ακριβώς σαν τον Τρότσκι.
Για τη γενιά μου, και όχι μόνο, η πολιτισμική σχέση με τη Ρωσία ήταν ιστορία ζωής. Θυμάμαι τους πλασιέδες, κάτισχνα βασανισμένα παλικάρια που φρέσκα-φρέσκα από τα ξερονήσια χτυπούσαν, λίγο πριν από τη χούντα, τις πόρτες μας πουλώντας τα «Απαντα των Ρώσων Κλασικών»: Ντοστογιέφσκι, Τολστόι, Γκόγκολ. Από εκεί νομίζω ξεκίνησε για εμένα μια σχέση ζωής, η οποία γέννησε, μεταξύ άλλων, ένα βιβλίο μου για τον Ηλίθιο του Ντοστογιέφσκι που δίδαξα στο Πάντειο. Παράλληλα παρακολούθησα να γεννιούνται δίπλα μου ή κοντά μου άλλα βιβλία: Η μετάφραση της Ρωσικής πρωτοπορίας της Καμίλα Γκρέι από την Πέπη Ρηγοπούλου, με εισαγωγή της μεταφράστριας, εδραίωσε την πεποίθησή μου ότι ευρωπαϊκός πολιτισμός χωρίς Ρωσία είναι αδιανόητος. Και ο Κόκκινος καπνιάς του Βλάση Αγτζίδη, συγκλονιστικό ντοκουμέντο για τον ποντιακό ελληνισμό μετά την Επανάσταση του ’17, με πρόλογό μου, με βοήθησε να καταλάβω πόσο βαθιά είναι συνδεδεμένα τα επιτεύγματα και το δράμα των δύο λαών.
Και τα βιβλία συνδυάστηκαν με ταξίδια και ανθρώπους. Εξι ταξίδια στη Σοβιετική Ενωση – κατόπιν Ρωσία – και μια σειρά συναντήσεων: Με τους Ελληνες του παρελθόντος – τον Θεοφάνη τον Ελληνα, δάσκαλο του Ρουμπλιόφ, τον Αρχιπ Κουίντζι, γκουρού της ρωσικής καλλιτεχνικής πρωτοπορίας. Και με το υπέροχο και άγνωστο στους πολιτικούς μας «ελληνικό λόμπι» με κοινοτάρχες, δασκάλους, καλλιτέχνες και με κάποιες εμβληματικές προσωπικότητες: τον Αλέξανδρο Σγουρίδη, διευθυντή της Τσεντερνάουτς Φιλμ, τον διακεκριμένο κινηματογραφιστή γιο του Αλέγκ, τον φιλόσοφο και ακαδημαϊκό Θεοχάρη Κεσίδη, τον μαέστρο των Μπολσόι Οδυσσέα Δημητριάδη και πάνω από όλους τον αγαπημένο μας Βίκτορα Σαρηγιαννίδη, ανασκαφέα, μεταξύ άλλων, των τάφων των διαδόχων του Αλεξάνδρου στην Βακτριανή. Μαζί δημιουργήσαμε το ρωσικό φιλμ που κατέγραψε και δραματοποίησε τη συνάντησή και τον διάλογό του με τον άλλο μεγάλο της αρχαιολογίας, τον δάσκαλό μου Μανόλη Ανδρόνικο, στη Βεργίνα. Ταινία λατρείας για την Ελλάδα που παίχτηκε κάποιες φορές στην τότε ΕΡΤ 2 και – χάρη στον Αλέξανδρο Σγουρίδη – σε κάθε γωνιά της Ρωσίας.
Γιατί αυτές οι πολιτισμικές αναφορές στη σημερινή συγκυρία όπου μια φορά ακόμη κυριαρχεί η πρακτορολογία; Εννοείται ότι ο πολιτισμός δεν μεταφράζεται αυτομάτως σε πολιτική. Η κακή όμως πολιτική, εκτός από τα πιο άμεσα συμφέροντα μιας χώρας, καταστρέφει τον πολιτισμό της και τον διάλογό της με τους άλλους πολιτισμούς και την ικανότητά της να συλλαμβάνει σωστά τον κόσμο.
Δεν αυταπατώμαι ότι ο κόσμος αυτός χωρίζεται σε αμετακίνητους μισέλληνες και φιλέλληνες. Μια ματιά στις διαχρονικές σχέσεις μας με κάθε άλλο κράτος και με τη Ρωσία, από τον Πέτρο τον Μέγα και την Αικατερίνη μέχρι την ΕΣΣΔ στον 20ό αιώνα αλλά και τη Ρωσία σήμερα, πείθει ότι στις διεθνείς σχέσεις πρυτανεύουν, όπως κάποτε είχε πει ο Βενιζέλος, όχι τα δίκαια αλλά τα συμφέροντα.
Παρακολουθώντας το σίριαλ περί ρώσων πρακτόρων και τις απελάσεις των διπλωματών, αναρωτιέμαι αν αυτοί που πρωταγωνιστούν – είτε αυταπατώνται ότι πρωταγωνιστούν – σε αυτό έχουν ιδέα για το πόσα υποσκάπτουν. Πρόκειται μόνο για πολιτισμικές σχέσεις που ξεπερνούν τη χιλιετία; Δυστυχώς όχι. Φόβος μου είναι ότι η χώρα μας μπορεί να πληρώσει πολύ πιο απτά τη συνέργεια στη νατοϊκή προσπάθεια κύκλωσης της Ρωσίας και τους παλικαρισμούς που τη συνοδεύουν. Και μακάρι το ρωσικό θρίλερ να μην καταλήξει σε ελληνική τραγωδία.
*Ο κ. Γιάγκος Ανδρεάδης είναι ομότιμος καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου.
**Πηγή: tovima.gr.
