Του Άρη Θαλασσινού
Με το ξεκίνημα του 2017, οι δυσοίωνες προβλέψεις για το μέλλον της ΕΕ άρχισαν να γίνονται σχεδόν κοινοτοπία, ακόμη και στους κόλπους των κυρίαρχων κύκλων. Ο πρόεδρος της Κομισιόν Ζαν– Κλοντ Γιούνκερ έκανε λόγο για “υπαρξιακή κρίση”, ενώ ο σοσιαλδημοκράτης αντικαγκελάριος της Γερμανίας Ζίγκμαρ Γκάμπριελ αναγνώρισε ότι η Ένωση κινδυνεύει να διαλυθεί εξαιτίας της διαρκούς λιτότητας. Το American Enterprise Institute, θεωρητικό επιτελείο των Αμερικανών νεοσυντηρητικών, εκτίμησε ότι η κρίση της ευρωζώνης “μεταφέρεται από μια περιφερειακή χώρα, την Ελλάδα, σε μια συστημική δύναμη, την Ιταλία”. Στην αντίπερα όχθη, ο προοδευτικός Γερμανός κοινωνιολόγος Βόλφγκανγκ Στρεκ (το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του οποίου “Κερδίζοντας Χρόνο” μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Τόπος), τονίζει, με συνέντευξή του στην El Pais, ότι μέσα στο 2017 ενδεχομένως θα κριθεί “αν η σημερινή Οικονομική και Νομισματική Ένωση μπορεί να διασωθεί. Υπάρχουν καλοί λόγοι να συμπεράνουμε πως αυτό δεν είναι πλέον δυνατό”, εκτιμά ο Γερμανός στοχαστής.
Οι παράγοντες που τροφοδοτούν τις απαισιόδοξες προβλέψεις είναι λίγο- πολύ γνωστοί. Την άνοιξη αρχίζουν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Βρυξελλών και Λονδίνου για το Brexit, που θα σηματοδοτήσει τον πρώτο και βαρύτατο ακρωτηριασμό της ΕΕ από την εμφάνισή της. Η αναιμική ανάπτυξη, η έκρηξη των ανισοτήτων και η αστάθεια των ευρωπαϊκών τραπεζών εντείνουν την κοινωνική δυσανεξία έναντι του ευρώ και της ΕΕ, σε μια χρονιά κρίσιμων εκλογικών αναμετρήσεων σε πυρηνικές χώρες της Ένωσης: τον Μάρτιο στην Ολλανδία, τον Απρίλιο- Μάιο στη Γαλλία, τον Σεπτέμβριο στη Γερμανία και κάποια στιγμή, μάλλον μέσα στο πρώτο εξάμηνο, στην Ιταλία. Η προβλεπόμενη ενίσχυση “ατυπικών” δυνάμεων που βάλλουν, από πολύ διαφορετικές θέσεις, εναντίον του ευρώ και της ΕΕ (από το Κίνημα Πέντε Αστέρων στην Ιταλία μέχρι το Εθνικό Μέτωπο στη Γαλλία) θρέφει τους φόβους για επιτάχυνση των διαβρωτικών φαινομένων στα θεμέλια του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.
Αντιδρώντας αταβιστικά σ’ αυτή την εξέλιξη, οι κυρίαρχες δυνάμεις συμπεραίνουν ότι η αντίθεση Δεξιάς– Αριστεράς έχει ξεπεραστεί, για να δώσει τη θέση της στην αντίθεση ανάμεσα στο στρατόπεδο των “εθνικιστών- λαϊκιστών”, που εμφανίζονται ως η σύγχρονη ενσάρκωση των Τεσσάρων Καβαλάρηδων της Αποκάλυψης και σε εκείνο των “μετριοπαθών- δημοκρατών”, που αγωνίζονται να διασώσουν, υποτίθεται, τις “ευρωπαϊκές αξίες”. Το ίδιο στερεότυπο αναπαράγει η ηγεσία του μνημονιακού ΣΥΡΙΖΑ, που επιμένει να στηρίζει όλες τις ελπίδες της στον “προοδευτικό μετασχηματισμό” του λάκκου των λεόντων, που λέγεται ΕΕ. Ελλείψει άλλης ορατής προοπτικής, φτάνουν εσχάτως να ονειρεύονται ξύπνιοι μια “αριστερή στροφή” στη… Γερμανία, με ενδεχόμενη μετεκλογική σύμπραξη μεταξύ του σοσιαλδημοκρατικού SPD, των Πρασίνων και της Die Linke (λες και δεν ήταν η σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση του Σρέντερ εκείνη που έβαλε όλη την ευρωζώνη στο ζουρλομανδύα της διαρκούς λιτότητας με τη συρρίκνωση του κόστους εργασίας).
Η αμηχανία των παραδοσιακών αριστερών κομμάτων και οργανώσεων (ακόμη και μεγάλου μέρους εκείνων που αυτοπροσδιορίζονται ως επαναστατικές) έναντι της ΕΕ και του ευρώ αφήνει ανοιχτό το έδαφος στις δυνάμεις του δεξιού εθνικισμού– λαϊκισμού, ενώ απομονώνει τις ίδιες από τα λαϊκά στρώματα που οργίζονται εναντίον των ελίτ. Εξαίρεση φαίνεται να αποτελεί η Γαλλία, όπου αριστερές, ριζοσπαστικές φωνές με μαχητική διάθεση έναντι της ΕΕ κάνουν αισθητή την παρουσία τους, στην πορεία προς τις προεδρικές εκλογές της άνοιξης. Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις έδιναν στην “Ανυπότακτη Γαλλία” του Ζαν- Λικ Μελανσόν (Αριστερό Κόμμα) ποσοστό 14% (με τον Θατσερικό Φιγιόν και την ακροδεξιά Λεπέν στο 22-24%), μπροστά από τον “σοσιαλιστή” πρωθυπουργό Μανουέλ Βαλς. Σ’ αυτά πρέπει να προστεθεί το όχι ευκαταφρόνητο 2,5% που εμφανίζεται, πάντα σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις να στρέφεται προς το νεοτροτσκιστικό ΝΡΑ (το γαλλικό ΚΚ αποφάσισε, με εσωτερικό δημοψήφισμα, να υποστηρίξει τον Μελανσόν).
Ασφαλώς, υπάρχουν βάσιμα ερωτήματα για τα όρια και τις αντιφάσεις του εγχειρήματος Μελανσόν. Ο Γάλλος ευρωβουλευτής που αποχώρησε το 2008 από το Σοσιαλιστικό Κόμμα διεξάγει μια κατά βάση προσωποκεντρική καμπάνια (έφερε τις άλλες αριστερές οργανώσεις προ τετελεσμένων ανακοινώνοντας μονομερώς την υποψηφιότητά του), όπου τον κύριο λόγο έχει η μάχη της “επικοινωνίας” και όχι οργανώσεις πεισμένων αγωνιστών και κοινωνικά κινήματα. Το κεντρικό του σύνθημα για μια ειρηνική “επανάσταση των πολιτών”, με άρωμα από την Αριστερά της Λατινικής Αμερικής και τον Μπέρνι Σάντερς στις ΗΠΑ, παραπέμπει περισσότερο σε “επανάσταση” των ψηφοφόρων. Ο σοσιαλισμός, ως στρατηγικός στόχος που μπορεί να μη βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη, αλλά νοηματοδοτεί τους άμεσους, ζωτικά αναγκαίους για τα λαϊκά στρώματα στόχους, υποκαθίσταται από την αόριστη αναφορά στο “λαό” και τους “κάτω” εναντίον της “ολιγαρχίας” και των “ελίτ”.
Παραμένει γεγονός ότι το πρόγραμμα της “Ανυπότακτης Γαλλίας” έχει πολύ περισσότερο ριζοσπαστικό χαρακτήρα από ό,τι εμφάνισαν μετά την κρίση του 2008 τα μεγαλύτερα αριστερά κόμματα της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων των Ισπανών Podemos και του προμνημονιακού ΣΥΡΙΖΑ. (Άλλωστε, ο Μελανσόν και το κόμμα του καυτηρίασαν με τον πιο έντονο τρόπο τη μνημονιακή προδοσία του ΣΥΡΙΖΑ, ενώ το ΚΚΓ τη δικαιολόγησε). Μεταξύ άλλων, περιέχονται εθνικοποιήσεις στρατηγικών επιχειρήσεων, περιορισμός του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, μέτρα για ενίσχυση των εργατικών δικαιωμάτων και απολαβών, ξεκάθαρη θέση για έξοδο από το ΝΑΤΟ και εξίσου κατηγορηματική αντίσταση στην “ευρωάμυνα”, ενίσχυση της άμεσης Δημοκρατίας (ανάκληση βουλευτών, δημοψηφίσματα με πρωτοβουλία πολιτών) κ.α. Ιδιαίτερα ριζοσπαστική είναι η δέσμευση για συνταγματική αναθεώρηση που θα θέσει εκτός καπιταλιστικής αγοράς, υπό δημοκρατικό- κοινωνικό έλεγχο, σειρά “κοινών αγαθών”, όπως το νερό, ο αέρας, τα τρόφιμα, η ενέργεια και η υγεία.
Αναφορικά με την ΕΕ και το ευρώ, το πρόγραμμα του Μελανσόν δεν κόβει τον Γόρδιο Δεσμό, αν και κάνει σημαντικά βήματα, υπερβαίνοντας παραδοσιακά ταμπού του ΚΚ και της τροτσκιστικής Αριστεράς. Κεντρική του θέση είναι η “έξοδος της Γαλλίας από τις υφιστάμενες ευρωπαϊκές συνθήκες” και η επαναδιαπραγμάτευσή τους, ώστε να αναθεωρηθεί εκ βάθρων η ΕΕ σε δημοκρατική, φιλολαϊκή κατεύθυνση. Εάν δεν ευοδωθεί αυτό το (προφανώς, ανεδαφικό) Σχέδιο Α, το Αριστερό Κόμμα του Μελανσόν δηλώνει ότι δεν θα διστάσει να βγάλει τη Γαλλία τουλάχιστον από την ευρωζώνη. “Αν χρειαστεί να διαλέξουμε ανάμεσα στο ευρώ και το πρόγραμμά μας, το ευρώ και την εθνική- λαϊκή κυριαρχία, ασφαλώς και θα διαλέξουμε το δεύτερο”, δήλωσε πρόσφατα ο Μελανσόν, επιβεβαιώνοντας τη βασική, προγραμματική του θέση. ΄Ιδωμεν…