Το «έθιμο των ημερών» θέλει αγορά λαχείων, παίγνια πολλών ειδών, και επιδόσεις στοιχημάτων, και όλα αυτά…για το καλό του χρόνου –σπουδαία η «δικαιολογία»!..
Αυτή η συγκυρία μου δίδει την ευκαιρία να μεταδώσω στους αναγνώστες της στήλης σταθερές σκέψεις και θέσεις μου γύρω από τη «θεωρία των παιγνίων», που ίσως φανούν χρήσιμες στον αναγνώστη.
Έτσι λοιπόν και με τούτη την προδιάθεση και αφού οι ημέρες αυτές κυριαρχούνται από διαφόρων λογής παίγνια ας σκύψουμε στα παρακάτω:
Προσφάτως γίνεται μια εκτεταμένη προσφυγή στη «θεωρία παιγνίων» (game theory). Η θεωρία αυτή έχει εισβάλει σε μια σειρά από επιστήμες, όπως είναι η οικονομία, η κοινωνιολογία, η πολιτική επιστήμη, αλλά και η νομική!..
Με βάση τη «θεωρία παιγνίων» επιδιώκεται η διαμόρφωση μιας πετυχημένης στρατηγικής. Η στρατηγική αυτή δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα «παιχνίδι», όπου ο παίκτης δεν μπορεί να γνωρίζει τις επιλογές των υπόλοιπων ανταγωνιστών του, αλλά ασφαλώς επηρεάζεται από αυτές. Επίσης στη θεωρία περί των παιγνίων θέση «παίχτη» μπορεί να έχει ένα άτομο, μια συλλογικότητα ατόμων, ένα Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου ή Ιδιωτικού Δικαίου και τέλος ένα Κράτος. Δηλαδή, στις δύο πλευρές του «παιχνιδιού» υφίστανται και δρουν φυσικά υποκείμενα ή οργανωμένες οντότητες με αντιτιθέμενα συμφέροντα. Είναι σαφές δε ότι η κάθε πλευρά υπερασπίζεται τα συμφέροντα της.
Βεβαίως η πρώτη παρατήρηση που μπορεί να γίνει στο ζήτημα της πολιτικής, είναι ότι η θεωρία των παιγνίων δεν μπορεί να αποτελεί ασφαλές «μοντέλο», καθόσον κατά κανόνα η μια πλευρά γνωρίζει περίπου ή ακριβώς τις προθέσεις της άλλης. Και αυτό με αποστασιοποιεί κατ’ αρχήν στο κατά πόσο η θεωρία αυτή μπορεί να επηρεάζει την πολιτική ή να εφαρμόζεται στην πολιτική. Ωστόσο, είναι πολλοί αυτοί που υποστηρίζουν την εισαγωγή της «θεωρίας παιγνίων» και στην πολιτική. Υπ’ όψιν ότι η «θεωρία παιγνίων» ξεκίνησε ως κλάδος της οικονομικής επιστήμης (που επηρεάζει την πολιτική) με το ιστορικό βιβλίο των John von Neumann και Oskar Morgenstern με τίτλο «Theory of Games and Economic Behaviour». Η θεωρία δε αυτή έχει επιβραβευθεί στο επίπεδο της Σουηδικής Ακαδημίας Επιστημών, με το βραβείο Alfred Bernhard Nobel.
- ΚΡΑΤΙΚΗ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ ΚΑΙ «ΘΕΩΡΙΑ ΠΑΙΓΝΙΩΝ»
Ας προσεγγίσουμε τώρα το ζήτημα της «θεωρίας παιγνίων» με τη διαπραγμάτευση που γίνεται σε κάποια ιστορική φάση σε διακρατικό επίπεδο. Ήτοι, ας δούμε τη διαπραγμάτευση μεταξύ δύο Κρατών ή μεταξύ Κράτους και Διεθνούς Οργανισμού.
Στην περίπτωση αυτή έχουμε παίγνιο δύο παικτών (two-players-games). Με πολύ δυσκολία θα μπορούσε κάποιος να θεωρήσει ότι η θεωρία παιγνίων μπορεί ad hoc να εφαρμοσθεί ως «μοντέλο» στην περίπτωση αυτή.
Και τούτο γιατί, σ’ αυτές τις διαδικασίες υπεισέρχονται διαφόρων τύπων παρεμβάσεις, ενώ κατά κανόνα είναι γνωστές οι διεθνείς σχέσεις, όπου υπεισέρχονται και άλλου «τύπου παρεμβάσεις».
Ωστόσο, για να μην απομακρυνόμαστε από τη «θεωρία παιγνίων», ως αναλογική εφαρμογή στις διεθνείς σχέσεις, ας δεχτούμε ότι και οι δύο παίκτες είναι ορθολογιστές και επιλέγουν στρατηγικές με σκοπό την επίτευξη του μεγαλύτερου οφέλους-χρησιμότητας (utility).
Με βάση την προδιάθεση αυτή, αν και αμφότερα τα μέρη του παιγνιδιού επιδιώκουν τη μεγαλύτερη δυνατή υπέρ αυτών αποτελεσματικότητα, εν τούτοις η «θεωρία παιγνίων» επιβάλλει την εξασφάλιση σημείου ισορροπίας (saddle point!… κατά την κρατούσα ορολογία). Αυτό μπορεί να τύχει εφαρμογής στις διακρατικές σχέσεις, όπου αντικειμενικός σκοπός της κάθε πλευράς είναι να μεγιστοποιήσει τα κέρδη της, και της άλλης πλευράς να ελαχιστοποιήσει τη ζημία της. Οι αυτές αντιτιθέμενες θέσεις θα πρέπει να ισορροπήσουν εκεί όπου αυτός που επιδιώκει μεγιστοποίηση κερδών, θα συναντηθεί με αυτόν που επιδιώκει ελαχιστοποίηση της μέγιστης ζημίας του. Ουσιαστικά δηλαδή θα πρέπει να εξισορροπήσουν οι δύο αντιτιθέμενες πλευρές εκεί όπου και οι δύο ελαχιστοποιούν τη μέγιστη ζημία που μπορεί να υποστούν. Ο ακριβής νομικός όρος που αφορά στην ισορροπία αυτή είναι η Αρχή της Αναλογικότητας. Και πράγματι είναι μια λογική αντιμετώπιση μιας διαπραγμάτευσης.
- Ο «ΙΔΙΩΤΗΣ ΠΑΙΧΤΗΣ»
Στη διαδικασία όμως όπου ιδιώτης πολιτεύεται ή λειτουργεί στο πλαίσιο της υπ´ όψιν θεωρίας , σημαίνει λογικώς ότι κατ’ αρχήν ακολουθεί με βάση κάποια κατανομή πιθανοτήτων στρατηγικές, ώστε να μεγιστοποιήσει το ελάχιστο προσδοκώμενο κέρδος του και να ελαχιστοποιήσει τη μέγιστη προσδοκώμενη ζημία του. Αυτό δε λαμβάνει χώρα ανεξαρτήτως των επιλογών της άλλης πλευράς η οποία σε περίπτωση που είναι από την έννομη τάξη ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΗ ΟΝΤΟΤΗΤΑ (π.χ. φορέας νόμιμου στοιχηματισμού), εξ αντικειμένου μένει αδιάφορη για τις επιλογές του ιδιώτη «παίχτη».
Όμως και στην περίπτωση αυτή η κατανομή πιθανοτήτων του «παίχτη» επιλέγεται είτε με επεξεργασία στοιχείων, είτε τυχαία. Όμως το λάθος στο «παίγνιο» αυτό είναι (είτε αφορά στρατηγικό «παίχτη» , είτε επ’ ευκαιρία «παίχτη»), ότι κυρίως δεν υπάρχει μέτρο, αλλά βουλιμία για απόλυτη επικράτηση της όποιας επιλογής του. Έτσι στην περίπτωση αυτή που αφορά «ιδιώτη παίχτη» τα πρόσκαιρα έστω και ελάχιστα κέρδη εθίζουν σε μόνιμη στρατηγική συμμετοχής στο «παίγνιο επιλογής», και οι αποτυχίες σε επανάληψη συμμετοχής , έως ότου ο στόχος έχει αποτέλεσμα, άλλως έως ότου υπάρξει οριστικώς αδυναμία συμμετοχής! Στην τελευταία περίπτωση μπορεί να συντρέχουν και απόκρημνες ηθικές και υλικές καταστάσεις!..
Συνεπώς: στο επίπεδο των διεθνών ή διακρατικών σχέσεων η «θεωρία των παιγνίων» μπορεί να έχει κατ’ αρχήν κανόνες συμπεριφοράς με σεβασμό στην Αρχή της Αναλογικότητας. Στο επίπεδο όμως του «ιδιώτη παίχτη» τους κανόνες μπορεί να κληθεί να ερμηνεύσει η επιστήμη της ψυχολογίας και επί παράνομων καταστάσεων η επιστήμη του δικαίου, καθώς και η εγκληματολογία. Και ο …νοών νοείτω!
Υ.Γ. Το παρόν κείμενο γράφεται χάριν του «ιδιώτη παίχτη». Προσδοκίες όμως να επιδράσει θετικώς στους καθ’ έξιν ή κατ’ επάγγελμα «παίχτες» δεν πρέπει να διατηρούνται.
Χρόνια πολλά και ευτυχισμένο το νέο έτος 2019!
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ
“στην περίπτωση που αφορά «ιδιώτη παίχτη» τα πρόσκαιρα έστω και ελάχιστα κέρδη εθίζουν σε μόνιμη στρατηγική συμμετοχής στο «παίγνιο επιλογής»”
——————————————–
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC- EU).
