Το τελευταίο διάστημα έχουν δημοσιευτεί πύρινα άρθρα εναντίον των νέων «αποδιοπομπαίων τράγων», δηλαδή των εταιρειών δημοσκοπήσεων, κατά τα ειωθότα.
Ωστόσο, υπάρχει μια σειρά προβλημάτων που το (αναγνωστικό) κοινό δεν έχει υπόψη του.
Ας τα δούμε:
1) Το πρόβλημα της στάθμισης: σε κάποια στιγμή της επεξεργασίας των απαντήσεων τα ευρήματα σταθμίζονται με βάση τα αποτελέσματα των προηγούμενων εκλογών.
Το κύριο πρόβλημα εδώ είναι η ρευστότητα των επιλογών των ψηφοφόρων, που λειτουργούν σαν ένα μάγμα (στη γεωλογία: η διάπυρη ρευστή μάζα που υπάρχει σε ορισμένες βαθιές ζώνες του γήινου φλοιού), δηλαδή ένα πολιτικό φαντασιακό που μεταβάλλεται σε συνεχή βάση.
Η έμφαση σε μια τέτοια στάθμιση εμπεριέχει την αδυναμία της παραδοχής απρόβλεπτων μαζικών μεταβολών που παρουσιάζεται σε μια αυξανόμενη μερίδα ψηφοφόρων.
Η στάθμιση ενός τέτοιου φαντασιακού μοιάζει με το να προσπαθήσουμε να σταθμίσουμε τεκτονικές πλάκες και να θέλουμε να βγάλουμε και αποτελέσματα από μια τέτοια ανοησία.
2) Το πρόβλημα του δείγματος: οι εταιρείες μάς λένε για το μέγεθος του δείγματος, αλλά όχι για το πόσοι από το δείγμα απάντησαν στη δημοσκόπηση.
3) Το πρόβλημα της πρόσβασης στο δείγμα, στον βαθμό που οι περισσότερες έρευνες διεξάγονται τηλεφωνικά, για λόγους οικονομίας.
Σε μια κοινωνία όπου τα κινητά τηλέφωνα αυξάνονται αλματωδώς, ενώ άλλοι -και όχι λίγοι- πολίτες δεν έχουν τηλέφωνο (απλήρωτοι λογαριασμοί) ή αρνούνται να απαντήσουν (αυτό το στοιχείο δυστυχώς δεν κοινοποιείται), το πρόβλημα της πρόσβασης στο δείγμα οξύνεται.
4) Το πρόβλημα της ένταξης των εταιρειών δημοσκόπησης στο συλλογικό τους όργανο, τον ΣΕΔΕΑ (Σύλλογος Εταιρειών Δημοσκόπησης και Ερευνας Αγοράς – sedea.gr), πράγμα που σημαίνει τη διεύρυνση της ευθύνης του ΣΕΔΕΑ σε σχέση με το κοινό που διαβάζει τις δημοσκοπήσεις στα ΜΜΕ, αλλά και την υπαγωγή των εταιρειών δημοσκοπήσεων σε κώδικες δεοντολογίας και σε διαδικασίες ελέγχου (δηλ. σε ελεγκτικούς μηχανισμούς του ΣΕΔΕΑ).
5) Δεν τίθεται θέμα ποινικοποίησης των αποτελεσμάτων των εταιρειών, στον βαθμό που αυτές έχουν ενταχθεί στον ΣΕΔΕΑ και αποδέχονται να λειτουργούν με βάση το πλαίσιο λειτουργίας που έχει διαμορφωθεί από αυτόν.
Διαφορετικά, βοηθούμε στη διαμόρφωση μερίδας του αναγνωστικού κοινού να «διψά για αίμα» σαν ένα είδος τιμωρίας, πράγμα που οδηγεί σε αδιέξοδα χωρίς κανένα νόημα.
6) Θα πρέπει να αποδεχθούμε ότι πλέον ο κανόνας είναι η ρευστότητα, και όχι η επιμονή σε μια μυθική σταθερότητα, σε έναν ντετερμινισμό.
Το κύριο πρόβλημα που υποβόσκει εδώ είναι η θεοποίηση της τεχνοκρατίας, δηλαδή της «πίστης» ότι η εφαρμογή επιστημονικών ή «επιστημονικών» τεχνικών είναι σε θέση να δώσει λύσεις και αποτέλεσμα με το μικρότερο ποσοστό αβεβαιότητας.
Αυτό αποτελεί μια απόπειρα να δοθεί ακόμη λίγος χρόνος ζωής στον ντετερμινισμό, όταν σταδιακά επικρατεί -ολοένα και περισσότερο- η προσπάθεια κατανόησης της πολυπλοκότητας, κυρίαρχο χαρακτηριστικό των ημερών μας, που είχε ξεκινήσει με τον Ηράκλειτο, τον Παρμενίδη, τον Αϊνστάιν (Einstein), τον Ιλία Πριγκοζίν (Ilya Prigogine) και τους διαδόχους του, μεταξύ άλλων.
7) Ο ρόλος των αποτελεσμάτων των δημοσκοπήσεων ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ, αν και τα τελευταία χρόνια το κοινό αλλά και οι πολιτικοί τούς αποδίδουν έναν κυρίαρχο πολιτικό ρόλο.
Αν συνεχίσει αυτή η άποψη, τότε είναι προτιμότερο και φτηνότερο να απευθυνόμαστε στους bookmakers.
8) Και τέλος, θα πρέπει το αναγνωστικό κοινό να αποτοξινωθεί από τους αριθμούςκαι να «διαβάζει» τάσεις, και όχι αριθμούς με το βάρος ενός χάλκινου κηροπήγιου.
Αυτό σημαίνει πως θα πρέπει να αρχίσουμε να συζητάμε όχι μονάχα για ποσοτικές αλλά και για ποιοτικές πολιτικές έρευνες, που φτάνουν σε λίγα χέρια, αλλά σπάνια δημοσιοποιούνται.
Είναι βέβαιο ότι οι μέρες μας χαρακτηρίζονται από μια αυξημένη ρευστότητα μεταβολών και μια ολοένα διογκούμενη επιτάχυνση, που προκαλούνται από τεκτονικές μεταβολές εξαιτίας της μετατόπισης της μέχρι τώρα καθιερωμένης ισχύος αυτού που θα λέγαμε Δύση προς την περιοχή της Ασίας.
Αυτό από μόνο του αποτελεί έναν ουσιαστικό παράγοντα αλλαγής της νοοτροπίας και γενικότερα του φαντασιακού του ανθρώπινου πληθυσμού, όπως είχε συμβεί παλαιότερα κατά την περίοδο της ύστερης αρχαιότητας.
Και η κατακτημένη γνώμη για τέτοια φαινόμενα μετάβασης βρίσκεται σε διαρκή αναθεώρηση, σύμφωνα με την επεξεργασία σχετικών ιστορικών δεδομένων (λ.χ. το έργο του Gibbon για την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ή η κατασκευασμένη -από κύκλους της Δύσης- εικόνα του Βυζαντίου σαν μια αποκλειστική θεοκρατία στην οποία δέσποζαν παλατιανές μηχανορραφίες έχει εκπνεύσει εδώ και δεκαετίες).
*ομότιμος καθηγητής Τμήματος ΕΜΜΕ, Πανεπιστήμιο Αθηνών
