Μπορούν τα γλυπτά του Παρθενώνα να επιστρέψουν μόνιμα στην Ελλάδα; Το Sputnik ρώτησε δύο ειδικούς επί των αρχαιοτήτων, έναν διακεκριμένο δικηγόρο και μια ερευνήτρια για τα «μελανά» σημεία στην υπόθεση που μπορεί να εκμεταλλευτεί η ελληνική πλευρά.
Αρκετός λόγος γίνεται για την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα στον φυσικό κάτοχό τους, την Ελλάδα, από το Βρετανικό Μουσείο.
Τη συζήτηση άνοιξε η εκφρασμένη πρόθεση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη να προτείνει στον Μπόρις Τζόνσον την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα στην Αθήνα για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Συγκεκριμένα, μέσω συνέντευξης που παραχώρησε ο Έλληνας πρωθυπουργός στον Observer, πρότεινε στον Βρετανό ομόλογό του να εκτεθούν τα Γλυπτά του Παρθενώνα στην Αθήνα το 2021 στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 200 χρόνια από την ελληνική επανάσταση του 1821.
«Η κατοχή των γλυπτών από το βρετανικό μουσείο είναι παράνομη, σύμφωνα με τον αγγλικό νόμο. Θα ντρεπόμουν να τα έχω στην κατοχή μου αν ήμουν στη θέση τους», επισημαίνει στο Sputnik ο Χρίστος Μυλωνόπουλος, Δικηγόρος, Καθηγητής Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος του Ινστιτούτου Ευρωπαϊκού και Διεθνούς Ποινικού Δικαίου.
Τι είναι αυτό που θα μπορούσε να ανοίξει την πόρτα για τη μόνιμη διεκδίκησή τους από τη χώρα μας;
«Το ίδιο το αγγλικό δίκαιο μπορεί να χρησιμοποιηθεί υπό προϋποθέσεις για την επιστροφή», επισημαίνει και εξηγεί:
«Το βρετανικό μουσείο όχι μόνο δεν δικαιούται να υποστηρίζει ότι είναι κάτοχος των μαρμάρων, αλλά ούτε η ίδια η αγγλική νομοθεσία όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα δεν αναγνωρίζει κυριότητα του βρετανικού μουσείου στα Μάρμαρα, για τον εξής απλούστατο λόγο: Σε κάθε περίπτωση, είναι αναμφισβήτητο ότι ένα μέρος της αμοιβής που είχε δοθεί στον Καϊμακάμη των Αθηνών από τον Έλγιν, (σ.σ. για να εξετάσει τα γλυπτά) δεν ήταν νόμιμο, ήταν κάτω από το τραπέζι, με τη μορφή δωροδοκίας. Την ύπαρξη δωροδοκίας, έστω μερικής την αναγνωρίζουν και οι σφοδρότεροι πολέμιοι της επιστροφής των μαρμάρων».
Η ύπαρξη της δωροδοκίας είναι το κλειδί της διεκδίκησης των μνημείων, σύμφωνα με τον Χ.Μυλωνόπουλο.
«Η δωροδοκία ήταν έγκλημα και κατά τον χρόνο που έγινε η αρπαγή των Μαρμάρων και κατά το αγγλικό δίκαιο. Ήταν αξιόποινη πράξη, ήδη από το 14ο αιώνα και, μάλιστα, λίγα χρόνια προηγουμένως, με βάση τον νόμο περί δωροδοκίας είχε καταδικαστεί με βάση το αγγλικό δίκαιο, ο Άγγλος αντιβασιλεύς των Ινδιών για δωροδοκία. Αυτό μέχρι πριν από μερικά χρόνια δεν είχε καμία σημασία».
Πώς, όμως, αυτό λειτουργεί σαν όπλο υπέρ της χώρας μας;
«Τώρα όμως που ισχύει στην Αγγλία ο περίφημος POCA, σ.σ Proceeds of Crime Act, ο νόμος για το ξέπλυμα αναφέρει ότι ένοχος ξεπλύματος είναι ο οποιοσδήποτε κάτοχος περιουσίας προήλθε από αξιόποινη πράξη. Εφόσον τα μάρμαρα έχουν προέλθει από μια αξιόποινη πράξη δωροδοκίας, η οποία τότε ίσχυε κατά το αγγλικό δίκαιο, σύμφωνα με τον POCA, είναι προϊόν αξιόποινης πράξης. Παρά τα τόσα χρόνια που έχουν περάσει ο νόμος αυτός λέει πεντακάθαρα ότι όσα χρόνια και αν περάσουν η πράξη δωροδοκίας δεν παραγράφεται».
Την ίδια στιγμή, υπογραμμίζει ότι το θέμα είναι πολιτικό και ζήτημα πολιτικών συσχετισμών.
«Είναι ντροπή για τους Βρετανούς να τα κρατούν. Είναι κλέφτες και το καλύτερο θα ήταν να είχαν τη ευαισθησία να τα επιστρέψουν. Βέβαια, και οι δικοί μας πολιτικοί φοβούνται και δεν θέλουν να διατυπώνουμε δημόσια αυτές τις τεκμηριωμένες νομικές απόψεις», αναφέρει ο Χρίστος Μυλωνόπουλος.
Εν τω μεταξύ, την αναγνώριση της κυριότητας των Γλυπτών του Παρθενώνα συνδέει με τον δανεισμό τους εκπρόσωπος του Βρετανικού Μουσείου, σύμφωνα με την εφημερίδα «Τα Νέα».
Μιλώντας στην εφημερίδα, η εκπρόσωπος του Βρετανικού Μουσείου ανέφερε ότι «προϋπόθεση για να μπούμε σε οποιαδήποτε συζήτηση περί δανεισμού των γλυπτών του Παρθενώνα είναι να αναγνωρίσετε ότι νόμιμος ιδιοκτήτης τους είναι η Βρετανία και όχι η Ελλάδα».
Μια νομική φόρμουλα για την επιστροφή τους θα μπορούσε να είναι η επίκληση της διακήρυξης της Unesco, εκτιμά ο Χ. Μυλωνόπουλος.
«Αναφέρει ρητά ότι θα πρέπει να αποκατασταθεί η ενότητα των διαχωρισθέντων έργων τέχνης», τονίζει χαρακτηριστικά ο καθηγητής.
Η επιστημονική έρευνα και οι επιστολές Έλγιν
Ένα άλλο «όπλο» στα χέρια της Ελλάδας θα μπορούσε να είναι η έρευνα της Έλενας Κόρκα.
Ειδικότερα, η ερευνήτρια και Επίτιμη Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού, πραγματοποίησε επισταμένη έρευνα σε αρχεία που αφορούν τον Λόρδο Έλγιν και την αλληλογραφία του, για να βρει τα μυστικά των γλυπτών.
«Αν είχαμε τα έγγραφα θα φαινόταν ότι ο Έλγιν είχε άδεια και τα αφαίρεσε νόμιμα, λένε οι Βρετανοί. Όμως αυτό δεν είναι αλήθεια», αναφέρει στο Sputnik η Έλενα Κόρκα, ερευνήτρια και Επίτιμη Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού.
«Kάθε καινούριο στοιχείο που έρχεται στην επιφάνεια, μπορεί να βοηθήσει. Βρήκα τα χαμένα ντοκουμέντα πάνω στα οποία οι Βρετανοί στήριζαν την υποτιθέμενη επιχειρηματολογία τους. Ποιο είναι το συμπέρασμα από αυτά; Ότι ποτέ ο Έλγιν δεν είχε άδεια. Εφόσον δεν είχε ποτέ άδεια, το Βρετανικό Μουσείο που τα απέκτησε στη συνέχεια από τον Έλγιν δεν μπορεί να έχει νόμιμο τίτλο αφού δεν τα πήρε από κάποιον που είχε νόμιμο τίτλο. Άρα η ιστορική έρευνα ξεκαθαρίζει την κατάσταση αφού πλέον έχουμε όλα τα έγγραφα στα χέρια μας. Μιλάω ξεκάθαρα σαν ερευνήτρια, αφού αρμόδιος φορέας για τη διεκδίκηση των γλυπτών είναι το Υπουργείο Πολιτισμού», προσθέτει.
Ανακάλυψε τα έγγραφα μέσα σε βιβλιοθήκες και αρχεία μετά από πολυετή έρευνα, σε Ελλάδα, Τουρκία και Μεγάλη Βρετανία. «Στην Κωνσταντινούπολη στα επίσημα αρχεία της οθωμανικής κυβέρνησης εντοπίσαμε τα έγγραφα των συνομιλιών του και δεν υπάρχει ούτε ένα που επιτρέπει την αφαίρεση των γλυπτών. Υπάρχει και ρητή απαγόρευση για να το κάνει αυτό. Ούτε ένα τεκμήριο που να στηρίζεται η νόμιμη κτήση των βρετανών», επισημαίνει.
«Η Βρετανική πλευρά ισχυρίστηκε ότι ο Έλγιν έλαβε κάποιο έγγραφο επίσημα από το Σουλτάνο για να αφαιρέσει τη συλλογή. Ο Έλγιν επειδή έφυγε ως Πρέσβης από την Κωνσταντινούπολη (1801-1803). Στην πράξη τα έκανε όλα κρυφά και παράνομα. Βρήκα λοιπόν όλα τα έγγραφα. Από αυτά προκύπτει ότι άλλα έλεγε στην ίδια του την κυβέρνηση, άλλα έλεγε στους Οθωμανούς. «Πάω στην Αθήνα για να αλλάξω περιβάλλον, επειδή είμαι άρρωστος», έλεγε. Δεν έλεγε ότι ο πραγματικός λόγο που ήταν εκεί ήταν να παρακολουθήσει την αφαίρεση των μαρμάρων που έκανε από την Ακρόπολη» προσθέτει η Έ. Κόρκα.
«Σκεφτείτε ότι όταν η Μελίνα Μερκούρη έφτασε το 1980 το αίτημα στη βρετανική πλευρά αυτά τα στοιχεία δεν υπήρχαν. Τα ντοκουμέντα όμως δεν μπορούν να αγνοηθούν».
Γιατί όμως ασχολήθηκε με αυτό το ζήτημα;
«Συστρατεύτηκα σε αυτήν την προσπάθεια γιατί μου το ζήτησε η Μελίνα. Με όρισε εκπρόσωπο για το ζήτημα αυτό από τη δεκαετία του ‘80 και όλα αυτά τα χρόνια πάντοτε ως υπάλληλος του υπουργείου προσπαθούσα να κάνω το καλύτερο. Στη συνέχεια αφιερώθηκα ως ερευνήτρια στο ζήτημα και έκανα τη διατριβή μου πάνω στο ζήτημα βρίσκοντας τα χαμένα ντοκουμέντα. Το διδακτορικό μου είναι αφιερωμένο στα γλυπτά του Παρθενώνα. Αναμφίβολα, έχω ζήσει την προσπάθεια και πιστεύω ότι τα γλυπτά θα επιστρέψουν».
Η διπλωματική οδός
«Για την επιστροφή αρχαιοτήτων από ένα κράτος σε ένα άλλο που εκλάπησαν όταν το ελληνικό κράτος δεν ήταν καν ελεύθερο, χρειάζονται αρκετοί χειρισμοί δια της διπλωματικής οδού. Ο πολιτισμός είναι μια θαυμάσια ομπρέλα για να βρεθεί η λύση ανάμεσα σε δύο πλευρές για κάτι που δεν συμφωνούσαν.
Το ελληνικό κράτος το κάνει εδώ και πολλά χρόνια, δεν μπορούμε να πούμε ότι αποτυγχάνει απλά η βρετανική πλευρά είναι αμετακίνητη κάθετη και άτεγκτη. Το ότι όμως κάνει κάποιες ενέργειες το βρετανικό μουσείο δείχνει ότι ίσως και να γίνονται κάποια θετικά βήματα», επισημαίνει η Έλενα Κόρκα.
Και προσθέτει:
«Δεν είναι μόνο αίτημα της Ελλάδας η επιστροφή των μαρμάρων, αλλά και όλου του κόσμου. Υπάρχουν 25 επιτροπές που δημιουργήθηκαν αυτοβούλως σε διάφορα κράτη. Το ότι το θέμα επανέρχεται στη δημόσια σφαίρα συνέχεια δείχνει τη σημασία του.
Όλες οι επιστροφές μνημείων έχουν γίνει μετά από πολλές προσπάθειες. Για παράδειγμα, μια μάσκα επέστρεψε με ανανεούμενο δάνειο, από το βρετανικό μουσείο σε μια φυλή ινδιάνων στον Καναδά μετά από 15 χρόνια προσπαθειών. Σκεφτείτε πόσο πιο δύσκολο είναι να επιστρέψουν τα γλυπτά του Παρθενώνα».
