Η αρχή του τέλους για τον Ερντογάν;

Το πρόβλημα με αρκετές από αυτές τις αναλύσεις, είναι ότι αντιμετωπίζουν τον Τούρκο πρόεδρο απλώς σαν δικτάτορα και αγνοούν τον ρόλο της οικονομίας στις εξελίξεις. Το τέλος του Ερντογάν ίσως και να έρχεται, όχι όμως για τους λόγους που πιστεύουν ορισμένοι.

Παρά την ακραία στροφή συντηρητισμού και αυταρχισμού που πραγματοποίησε τα τελευταία χρόνια ο Τούρκος πρόεδρος, θα ήταν απλουστευτικό και επικίνδυνο να συνδέσουμε την πολιτική του κυριαρχία με κάποια μορφή νόθευσης του αποτελέσματος των εκλογών. Ενώ δηλαδή, είναι προφανές ότι οι διώξεις των πολιτικών του αντιπάλων και η φίμωση ή η φυλάκιση δημοσιογράφων επηρεάζουν το αποτέλεσμα των εκλογών, αυτό δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι το ανατρέπουν. Το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, διατηρεί μια σταθερή βάση στο εσωτερικό της τουρκικής ενδοχώρας η οποία χτιζόταν για δεκαετίες πριν από την άνοδο του Ερντογάνστην εξουσία.

Στον πυρήνα της βρίσκονταν παλαιότερα οι λεγόμενες Τίγρεις της Ανατολίας, στρώματα βιοτεχνών και εμπόρων τα οποία από τη δεκαετία του ‘90, με την επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού, ανεξαρτητοποιήθηκαν από τον κρατικό (κεμαλικό) μηχανισμό και ανέπτυξαν προσοδοφόρες δραστηριότητες με αγορές της Ασίας αλλά και της Ευρώπης. Αυτή η νέα τάξη του «ισλαμικού κεφαλαίου» επιχείρησε αρχικά την άνοδό της στην εξουσία μέσω του ισλαμιστή Νετσμετίν Ερμπακάν και αργότερα (αφού απέκτησε πιο μετριοπαθή και «ευρωπαϊκά» χαρακτηριστικά) με τον Ταγίπ Ερντογάν. Καθώς το ισλαμικό κεφάλαιο και ο νέος πρωθυπουργός δεν αμφισβήτησαν τους κανόνες του οικονομικού παιχνιδιού, έγιναν σταδιακά αποδεκτοί και από τμήματα των παραδοσιακών οικονομικών ελίτ, αλλά και του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Για χρόνια ο TUSIAD, ο σύνδεσμος Τούρκων βιομηχάνων και εμπόρων, έπινε νερό στο όνομα του Ερντογάν καθώς αυτός εφάρμοζε τη νεοφιλελεύθερη ατζέντα των προκατόχων του.

Παράλληλα, όμως, ο Ερντογάν, εκμεταλλευόμενος την πολυετή άνθηση της τουρκικής οικονομίας (ακόμη και αν αυτή είχε έντονα χαρακτηριστικά «φούσκας») δημιούργησε το δικό του κοινωνικό συμβόλαιο με τα μεσαία και κατώτερα στρώματα της τουρκικής ενδοχώρας. Για αυτές τις κοινωνικές ομάδες ο αυταρχισμός και η καταπάτηση θεμελιωδών ατομικών δικαιωμάτων είχε μάλλον δευτερεύουσα σημασία – τουλάχιστον για όσο διάστημα ο Ερντογάν μπορούσε να διατηρεί το καθεστώς κοινωνικών παροχών προς τον πληθυσμό.

Η τουρκική οικονομική άνθιση όμως είχε ημερομηνία λήξης, αφού στηριζόταν περισσότερο στη συνεχή ροή ξένου «ζεστού κεφαλαίου» από το εξωτερικό και όχι σε ανάπτυξη της πραγματικής οικονομίας. Σε συνδυασμό με τον οικονομικό πόλεμο που κήρυξε τα τελευταία χρόνια ο πρόεδρος Τραμπ και ο οποίος αναμένεται να κλιμακωθεί (εάν δεν υπάρξει άμεση λύση στο ζήτημα των S-400 και των μαχητικών F-35), η οικονομία γονάτισε. Και μαζί της γονάτισε το κοινωνικό συμβόλαιο του Ερντογάν.

Την ίδια ώρα, ο TUSIAD και άλλα όργανα των τουρκικών οικονομικών ελίτ γύριζαν σταδιακά την πλάτη τους στον Ερντογάν, υποστηρίζοντας ανοιχτά εκπροσώπους της αντιπολίτευσης, όπως τον Ιμάμογλου.

Προφανώς, η οικονομική ανάλυση δεν αρκεί για να εξηγήσει τις δεκάδες συνιστώσες που συνέβαλαν στο πρόσφατο εκλογικό αποτέλεσμα. Ούτως ή άλλως η Κωνσταντινούποληόπου το AKP υπέστη την ταπεινωτική ήττα θεωρείται, δικαίως, ένα διαφορετικό «κράτος» στο εσωτερικό της Τουρκίας. Παρά το γεγονός, παραδείγματος χάριν ότι αποτελεί συνέχεια του λεγόμενου εκλογικού τόξου του Αιγαίου, δηλαδή του σημαντικότερου πολιτικού προπυργίου της κοσμικής Τουρκίας, η Κωνσταντινούπολη έδινε για χρόνια ισλαμιστές δημάρχους. Ο ίδιος ο Ερντογάν άλλωστε ξεκίνησε την πολιτική του επέλαση από το δημαρχείο της πόλης.

Η ήττα στην Κωνσταντινούπολη ίσως και να σημαίνει πράγματι την αρχή της παρακμής του Ερντογάν αν οφείλεται στο γεγονός ότι κατώτερα οικονομικά στρώματα των ισλαμιστών εγκαταλείπουν το AKP. Αυτό όμως δεν μπορούμε να το πούμε ακόμη με βεβαιότητα.

Η αλλαγή θα έρθει και πάλι από την Ανατολία και όχι από τα παράλια του Αιγαίου και τον Βόσπορο.