ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ 16/1/2017.
Αίτηση ανάκλησης και τροποποίησης (θεραπείας) της απόφασης που έλαβε η πλειοψηφία του Κεντρικού Συμβουλίου Νεώτερων Μνημείων (13/10/2016) περί μη χαρακτηρισμού ως διατηρητέων μνημείων κτηρίων και τεχνικών εγκαταστάσεων του πρώην αεροδρομίου Ελληνικού
Η Επιτροπή Αγώνα για το Μητροπολιτικό Πάρκο Ελληνικού, με υπογραφές 11 μελών της, κατέθεσε στις 4/1/2017 (σύμφωνα με το άρθρο 24, Ν. 2690/1999) προς την Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού κα Λυδία Κονιόρδου αίτηση Ανάκλησης και Τροποποίησης (Θεραπείας) της απόφασης που έλαβε η πλειοψηφία του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων (13/10/2016) περί μη χαρακτηρισμού ως διατηρητέων μνημείων κτιρίων και τεχνικών εγκαταστάσεων του πρώην Αεροδρομίου Ελληνικού.
Υπενθυμίζουμε ότι η πλειοψηφία του ΚΣΝΜ είχε απορρίψει την εισήγηση της αρμόδιας διεύθυνσης του ΥΠΠΟΑ περί χαρακτηρισμού των παρακάτω προτεινόμενων : 1) του κελύφους του αρχικού κτιρίου του Δυτικού Αεροσταθμού (αίθουσα αφίξεων – αναχωρήσεων), 2) του παλαιού πύργου ελέγχου του Αεροσταθμού, 3) του αρχικού πυρήνα του συγκροτήματος του πρώην Αμερικανικού Κολλεγίου Θηλέων Αθηνών (νυν κτήρια ΥΠΑ), φερομένης ιδιοκτησίας Ελληνικού Δημοσίου και ΤΑΙΠΕΔ Α.Ε.
Σημειωτέον ότι την εισήγηση της υπηρεσίας υπερψήφισαν οι παρακάτω φορείς : Σύλλογος Αρχιτεκτόνων, Αρχιτεκτονική Σχολή Αθήνας, ICOMOS, TICCHI, Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ, Περιφέρεια Αττικής, Δήμος Αλίμου, Επιτροπή Αγώνα για το Μητροπολιτικό Πάρκο Ελληνικού, Πολιτιστικό Κέντρο Εργαζομένων Ολυμπιακής Αεροπορίας (ΠΟΛΚΕΟΑ), Σύλλογος Αποφοίτων Κολλεγίου Αθηνών. Επίσης η μειοψηφία των μελών του ΚΣΝΜ μεταξύ των οποίων η Γενική Γραμματέας του Υπουργείου. Στην πραγματικότητα με την απόρριψη αυτή έγινε δεκτή η (αντι)εισήγηση που υπέβαλε το ΤΑΙΠΕΔ μέσω 3 εντολοδόχων μελετητών, καθηγητών Αρχιτεκτονικής.
Τούτων δεδομένων υποβάλαμε αίτηση Ανάκλησης και Τροποποίησης (Θεραπείας) της απόφασης. Ως παρέμβαση στη διαδικασία εξέτασης δημοσιοποιούμε την παρακάτω εισήγηση που τεκμηριώνει τη θέση μας για το ποιά κτίρια και τεχνικές εγκαταστάσεις πρέπει και γιατί να κηρυχθούν ως διατηρητέα μνημεία στο χώρο του πρώην Αεροδρομίου Ελληνικού και της παράκτιας ζώνης Αγίου Κοσμά. Σ’ αυτά περιλαμβάνονται οπωσδήποτε τα κτίρια της εισήγησης της αρμόδιας διεύθυνσης ΥΠΠΟΑ, τα οποία απορρίφθηκαν από την πλειοψηφία του ΚΣΝΜ.
ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΚΗΡΥΞΗΣ ΩΣ ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ
ΤΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΟΜΕΝΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ ΚΑΙ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ
Στο χώρο του πρώην Αεροδρομίου Ελληνικού και της παράκτιας ζώνης του Αγίου Κοσμά περιλαμβάνονται δύο σημαντικές ενότητες/σύνολα νεωτέρων μνημείων : 1. το σύνολο των εγκαταστάσεων του πρώην Αεροδρομίου που εγκαθίσταται στο χώρο με τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, επεκτείνεται και εκσυγχρονίζεται σταδιακά μέχρι τη μετεγκατάστασή του στο νέο Αεροδρόμιο στα Μεσόγεια 2. το Αμερικάνικο Κολλέγιο Αθηνών που εγκαθίσταται το 1931 και λειτουργεί, με εξαίρεση το διάστημα του πολέμου, μέχρι τη δεκαετία του 1960 όταν μετεγκαθίσταται στην Αγία Παρασκευή.
Οι εγκαταστάσεις του Αεροδρομίου και του Αμερικάνικου Κολλεγίου Αθηνών συγκροτούν βασικά σημεία αναφοράς της νεώτερης ελληνικής ιστορίας στον τομέα των εναέριων μεταφορών και των εκπαιδευτικών θεσμών. Η ιστορία αυτή αποκτά υλική υπόσταση με τη διατήρηση και ανάδειξη των δύο κτιριακών συνόλων που ενεργοποιούν την κοινωνική συλλογική μνήμη.
Αεροδρόμιο Ελληνικού
Κάθε κτίριο ή κτιριακή εγκατάσταση του Αεροδρομίου δεν αποτελεί αυτοτελές μνημείο αλλά μέλος ενός εξελισσόμενου στο χρόνο συγκροτήματος κτιρίων και τεχνικών εγκαταστάσεων που ως σύνολο υποστασιοποιούν την εξέλιξη τόσο των εναέριων μεταφορών όσο και της αρχιτεκτονικής των κτιρίων στα οποία πρωτίστως η λειτουργία διαμορφώνει τη μορφή (φονξιοναλισμός). Βεβαίως τα κτίρια και οι κτιριακές εγκαταστάσεις εγγράφουν και αυτοτελώς στο σώμα τους την αρχιτεκτονική εξέλιξη – από τη μεταπολεμική περίοδο της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής μέχρι την τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα. Και μόνο από το γεγονός ότι τα πρώτα κτίρια του Αεροδρομίου έχει σχεδιάσει ο Θουκυδίδης Βαλεντής, θα έπρεπε αυτά να κηρυχθούν διατηρητέα μνημεία. Υπενθυμίζουμε ότι ο διακεκριμένος αρχιτέκτων του ελληνικού μοντερνισμού υπήρξε καθηγητής στις Αρχιτεκτονικές Σχολές Αθήνας και Θεσσαλονίκης και προϊστάμενος των Αρχιτεκτονικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Αεροπορίας. Έχει τύχει διεθνούς αναγνώρισης ενώ η σχεδιασμένη από τον ίδιο πολυκατοικία στην οδό Στουρνάρα έχει κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο.
Δυτικός Αεροσταθμός
Ο σημερινός πυρήνας του κτιρίου του Δυτικού Αεροσταθμού (νέες εγκαταστάσεις και πύργος ελέγχου) κατασκευάστηκε μεταξύ των ετών 1947-1951, κατά την περίοδο που στο Ελληνικό άρχισε να λειτουργεί πλήρως το πολιτικό αεροδρόμιο παράλληλα με το στρατιωτικό. Με τη δημιουργία των νέων εγκαταστάσεων τα προπολεμικά κτίρια κατεδαφίστηκαν σταδιακά. Κατά την πρώτη μεταπολεμική περίοδο προϊστάμενος των Αρχιτεκτονικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Αεροπορίας, που είχαν την ευθύνη κατασκευής, ήταν ο Θουκυδίδης Βαλεντής, ο οποίος λειτούργησε και ως μελετητής. Το συγκρότημα του Δυτικού Αεροδρομίου παραχωρήθηκε από το δημόσιο στην Ολυμπιακή Αεροπορία ενώ ταυτόχρονα προχώρησε η ανακαίνισή του το 1957. Η πρώτη ισόγεια αίθουσα αφίξεων-αναχωρήσεων του Δυτικού Αεροσταθμού αποτέλεσε τον αρχικό πυρήνα του αεροδρομίου, εξυπηρετώντας τους επιβάτες όλων των αεροπορικών εταιριών εσωτερικού – εξωτερικού.
Ύστερα από τη δημιουργία του Ανατολικού Αεροσταθμού το 1969, το Δυτικό συγκρότημα διατέθηκε στην Ολυμπιακή Αεροπορία αποκλειστικά για τις ανάγκες διακίνησης των επιβατών της. Ο Δυτικός Αεροσταθμός υπέστη άλλους δύο μετασχηματισμούς έως τη λήξη της λειτουργίας του Αεροδρομίου. Τον πρώτο, που ήδη αναφέρθηκε, ταυτόχρονα με την ίδρυση της Ολυμπιακής Αεροπορίας το 1957 και ο οποίος περιελάμβανε εσωτερικές αναδιαρρυθμίσεις των αιθουσών αφίξεων-αναχωρήσεων. Τον δεύτερο, με τη διαμόρφωση νέων διώροφων πτερύγων το 1986, εκατέρωθεν του αρχικού πυρήνα, για τις ανάγκες που προέκυπταν από τη ραγδαία αύξηση της τουριστικής κυρίως αεροπορικής κίνησης.
Άλλες διατηρητέες τεχνικές εγκαταστάσεις
Με το παραπάνω σκεπτικό του ενιαίου συνόλου κτιρίων και τεχνικών εγκαταστάσεων, που μπορεί να διασωθεί με τη διατήρηση όλων των σωζόμενων μερών του, προτείνουμε επιπλέον για διατήρηση : τον Παλαιό Πύργο Ελέγχου του Αεροσταθμού και τους νεώτερους Πύργους Ελέγχου, επίσης τον Υδατόπυργο επί της Λεωφόρου Βουλιαγμένης, που λειτουργούν και ως τοπόσημα στην ευρύτερη περιοχή του Αεροδρομίου.
Συγκριμένα προτείνουμε την κήρυξη ως διατηρητέου μνημείου του Παλαιού Πύργου Ελέγχου του Αεροσταθμού, ο οποίος σηματοδοτεί την περίοδο 1951-1957 δημιουργίας του πολιτικού αεροδρομίου. Ο δεύτερος Πύργος Ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας, ο οποίος χρονολογείται το 1991-1992, είναι ο μοναδικός σε χρήση πύργος ελέγχου (FIR Αθηνών) που ελέγχει και εξυπηρετεί το σύνολο του Ελληνικού εναέριου χώρου. Θα διατηρηθεί σε κάθε περίπτωση μέχρι το 2049 για λόγους ασφαλείας του εθνικού εναέριου χώρου και λόγω του πολύ υψηλού κόστους μετεγκατάστασης. Ο τελευταίος Πύργος Ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας (1996-1998) βρίσκεται σε επαφή με το κηρυγμένο ως διατηρητέο συγκρότημα του Ανατολικού Αεροσταθμού.
Ο Υδατόπυργος επί της Λεωφόρου Βουλιαγμένης (1953-54) αποτέλεσε μαζί με τον πρώτο Πύργο Ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας ένα από τα απαραίτητα συστήματα ασφαλείας των διαδρόμων προσγείωσης – απογείωσης αεροσκαφών. Πρόκειται για μια μεγάλη κυλινδρική χαλύβδινη κατασκευή, διαμέτρου 8.20μ και ύψους 5.5μ, η οποία εδράζεται σε 6 υψηλούς επίσης μεταλλικούς πυλώνες κολουροκωνικής διάταξης με τη δεξαμενή στην κορυφή, συνολικού ύψους 36μ, μελετημένη εξαρχής ως ισχυρή αντισεισμική δομή.
Συνιστά σημαντικό δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής και πρωτότυπη, εισαγόμενης τεχνολογίας καινοτομία για την εποχή που έγινε η κατασκευή. Αποτελεί ένα από τα τρία μεγάλα τεχνικά έργα τέτοιου τύπου που σώζονται στο λεκανοπέδιο Αττικής και συμβάλλει στην ανάδειξη της ιστορικής εξέλιξης των υδατόπυργων στην Ελλάδα. Ο ένας εκ των δύο άλλων σωζόμενων υδατόπυργων στη Δραπετσώνα (εργοστάσιο Λιπασμάτων) έχει ήδη κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο.
Αμερικάνικο Κολλέγιο Αθηνών
Το κτιριακό σύνολο του Αμερικάνικου Κολλεγίου Αθηνών (κτίρια και υπαίθριος χώρος) αποτελεί το υλοποιηθέν μεγαλύτερο τμήμα του αρχικού σχεδίου που εκπονήθηκε το 1930 και συνιστά εξαιρετικό δείγμα τόσο τυπολογικής συγκρότησης μεγάλου εκπαιδευτικού συγκροτήματος, που βασίζεται σε κλασικιστικά πρότυπα, όσο και μορφολογικής έκφρασης του ύστερου νεοκλασικισμού από τον φιλέλληνα, διακεκριμένο διεθνώς αρχιτέκτονα Stuart W. Thompson. Κορυφαίο έργο του είναι η Γεννάδιος βιβλιοθήκη. Ο γενικός σχεδιασμός του συγκροτήματος προέβλεπε 12 κτίρια και περιβάλλον πάρκο πρασίνου (7 βασικά κτίρια που συμπληρώνονται με άλλα βοηθητικά). Πριν τον πόλεμο ολοκληρώθηκε με δωρεές η κατασκευή των τεσσάρων μεγάλων κτιρίων, ορισμένων βοηθητικών και του πάρκου. Όπως προκύπτει από τη σημερινή πραγματικότητα τελικά κατασκευάστηκαν 5 κεντρικά κτίρια και ο υπαίθριος χώρος, που εκφράζουν με πληρότητα την τυπολογική σύνθεση όπως και την κλασικιστική μορφή του συγκροτήματος. Οι φυτεύσεις της εποχής που κατασκευάστηκε το συγκρότημα σώζονται μέχρι σήμερα.
Η σημασία του Αμερικάνικου Κολλεγίου Αθηνών δεν προκύπτει μόνο από την αρχιτεκτονική του αξία αλλά και από τα πρωτοπόρα σύγχρονα εκπαιδευτικά συστήματα που εφαρμόστηκαν εκεί. Αξίζει να θυμίσουμε το σημαντικό πρόγραμμα σχολικών κτιρίων του μεσοπολέμου που υλοποιήθηκε με υπουργό Παιδείας τον Γεώργιο Παπανδρέου και για το οποίο εργάστηκαν σχεδόν όλοι οι επιφανείς αρχιτέκτονες του μοντέρνου κινήματος στην Ελλάδα. Η κήρυξη πολλών μικρών σχολικών μονάδων του προγράμματος ως διατηρητέων μνημείων – αν και αρκετά έχουν υποστεί σοβαρές αλλοιώσεις λόγω μακρόχρονης λειτουργίας – δεν προκύπτει μόνο από την αξία ενός εκάστου κτιρίου αλλά από την ανάγκη να διατηρηθούν οι επιμέρους μονάδες ενός συνολικού σχεδίου για τη δημόσια εκπαίδευση. Προκαλεί εντύπωση το ότι, ενώ σχολικά κτίρια του ελληνικού μοντερνισμού, όπως και νεοκλασικά του προγράμματος Καλλία, διασώζονται σήμερα ως διατηρητέα μνημεία, τίθεται θέμα κατεδάφισης του Αμερικάνικου Κολλεγίου Αθηνών.
Εθνικό Αθλητικό Κέντρο Νεότητας Αγίου Κοσμά (ΕΑΚΝ)
Στον παράκτιο χώρο Αγίου Κοσμά έκτασης 918 στρεμ., που εφάπτεται με το χώρο του πρώην Αεροδρομίου Ελληνικού, έκτασης 5.287 στρεμ., αποτελώντας από κοινού την ευρύτερη έκταση η οποία έχει περιέλθει στο ΤΑΙΠΕΔ, εντάσσεται το Εθνικό Αθλητικό Κέντρο Νεότητας Αγίου Κοσμά (ΕΑΚΝ).
Το ΕΑΚΝ αποτελεί ένα μοναδικό δείγμα οργανωμένων αθλητικών εγκαταστάσεων. Περιλαμβάνει κτίρια διοίκησης, φιλοξενίας αθλητών, εγκαταστάσεις υποστήριξης αθλημάτων (αθλητισμός, ναυταθλητισμός, ποδηλασία κ.λπ.) και εκτεταμένες τοπιακές διαμορφώσεις στο σύνολο του χώρου με χαρακτηριστικές μαζικές φυτεύσεις. Ανατέθηκε στο γραφείο Δοξιάδη το 1959 και λειτούργησε σταδιακά με επεκτάσεις των εγκαταστάσεών του. Υλοποιήθηκε το μεγαλύτερο μέρος των εγκαταστάσεων και οι φυτεύσεις. Αποτελεί ένα εμβληματικό έργο της εποχής που εντάσσεται στο σχεδιασμό τουριστικών, αθλητικών και πολιτιστικών έργων και τοπιακών διαμορφώσεων. Η λειτουργία του μέχρι πρόσφατα συμπίεσε το αρχικό σχέδιο με την προσθήκη νέων κατασκευών και διαμορφώσεων. Παρ ολ’ αυτά το αρχικό συγκρότημα μπορεί ν’ αποκατασταθεί και μαζί με τις τοπιακές διαμορφώσεις και τις φυτεύσεις να κηρυχθεί ως ιστορικός τόπος κοινόχρηστων αθλητικών εγκαταστάσεων της μεταπολεμικής Αθήνας.
Σύμφωνα με την παραπάνω τεκμηρίωση, μέσω της αίτησης ανάκλησης και τροποποίησης (θεραπείας), η Επιτροπή Αγώνα για το Μητροπολιτικό Πάρκο Ελληνικού ζητά την επανεξέταση του θέματος κήρυξης διατηρητέων μνημείων στο χώρο του πρώην Αεροδρομίου Ελληνικού και της εφαπτόμενης έκτασης του Αγίου Κοσμά. Συγκεκριμένα, όπως και άλλοι επιστημονικοί φορείς, προτείνει να κηρυχτούν τα παρακάτω κτίρια και τεχνικές εγκαταστάσεις ως διατηρητέα :
1. Το κέλυφος του αρχικού κτιρίου του Δυτικού Αεροσταθμού και οι εκατέρωθεν
μεταγενέστερες προσθήκες
2. Το σύνολο του συγκροτήματος των 5 κτιρίων του πρώην Αμερικάνικου Κολλεγίου Αθηνών
μαζί με τις διαμορφώσεις/φυτεύσεις του περιβάλλοντος χώρου
3. Ο Παλαιός Πύργος Έλεγχου του αεροσταθμού
4. Οι νεώτεροι Πύργοι Ελέγχου
5. Ο Υδατόπυργος επί της λεωφόρου Βουλιαγμένης
6. Το Εθνικό Αθλητικό Κέντρο Νεότητας Αγίου Κοσμά (ΕΑΚΝ) σύμφωνα με τα σχέδια Δοξιάδη
Σε κάθε περίπτωση η Επιτροπή Αγώνα για το Μητροπολιτικό Πάρκο Ελληνικού θεωρεί ότι πρέπει να γίνει κατ’ ελάχιστον δεκτή κατά την επανεξέταση του θέματος η πρόταση της αρμόδιας Δ/νσης ΥΠΠΟΑ όπως αυτή παρουσιάστηκε στη συνεδρίαση του ΚΣΝΜ (13/10/2016). Η Επιτροπή Αγώνα για το Μητροπολιτικό Πάρκο Ελληνικού επισημαίνει ότι είναι ακατανόητο σε μια έκταση 6.205 στρεμ. με προβλεπόμενη δόμηση έως και 3.600.000 τμ να μη «χωρούν» λίγες δεκάδες στρεμμάτων με τα διατηρητέα κτίρια και τις τεχνικές εγκαταστάσεις που κρατούν ζωντανή τη μνήμη της νεώτερης ιστορίας του τόπου. Εφ’ όσον δεν υπάρξει «θεραπεία» της απόφασης του ΚΣΝΜ δεν θα πρόκειται μόνο για παραχώρηση ενός ζωτικού δημόσιου χώρου στον επενδυτή αλλά και για εκχώρηση της συλλογικής μνήμης του τόπου στο όνομα των επενδυτικών του σχεδίων.