Μέρος Α΄
“Ελευθερίες” εντός ΕΕ και νεοφιλελευθερισμός
Η μεταμόρφωση των “ελευθεριών διακίνησης”
“Τα σύνορα της Ελλάδας είναι τα σύνορα της ΕΕ” κατά την κυβέρνηση Μητσοτάκη, αλλά και κατά τον αντιπολιτευόμενο ΣΥΡΙΖΑ. Στόχος αυτής της παραδοχής είναι κυρίως η καλλιέργεια αισθήματος ασφάλειας στον ελληνικό λαό. Για να δούμε όμως τι πραγματικά συμβαίνει και να καταλάβουμε τι διακυβεύεται στον Έβρο και το Αιγαίο πρέπει να ξεκινήσουμε από τις περίφημες “τέσσερις ελευθερίες” διακίνησης της ΕΕ, δηλαδή του χρήματος, των εμπορευμάτων, των υπηρεσιών και της εργασίας.
Οι “ελευθερίες διακίνησης” διατρανώθηκαν στη Συνθήκη του Μάαστριχτ το 1992 και ακόμη περισσότερο στη Συνθήκη της Λισσαβώνας το 2007. Αποτελούν τη συνταγματική βάση της ΕΕ και υπάρχει ένα τεράστιο νομικό οικοδόμημα, το περίφημο “κοινοτικό κεκτημένο”, καθώς και ένα ισχυρότατο θεσμικό πλαίσιο, με κορυφή το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, που τις στηρίζει.
Για να είμαι ακριβής, υπάρχει και μια πέμπτη πολύ σημαντική “ελευθερία”, αυτή της εγκατάστασης των επιχειρήσεων πέρα από τα σύνορα της μητρικής τους χώρας, αλλά δεν έχει την ίδια δημόσια προβολή. Η σημασία της θα φανεί παρακάτω.
Η οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή των χωρών-μελών καθορίζεται σε τελική ανάλυση από αυτές τις “ελευθερίες”. Ως γενικές αρχές για τις σχέσεις ανάμεσα σε κυρίαρχα κράτη, θα μπορούσαν ίσως να θεωρηθούν ως μια βάση για την αποφυγή διακρατικών εντάσεων. Με τη μορφή αυτή εμφανίζονται στη Συνθήκη της Ρώμης του 1957, που θεμελίωσε την ΕΕ, μόλις δώδεκα χρόνια μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970 η ΕΕ λειτουργούσε ουσιαστικά ως δασμολογική ένωση, προσφέροντας επίσης προστασία στον αγροτικό τομέα, κυρίως της Γαλλίας.
Από τη Συνθήκη της Ρώμης μέχρι τη Συνθήκη του Μάαστριχτ πέρασαν 35 χρόνια και στη δεκαετία του 1980 θριάμβευσε ο νεοφιλελευθερισμός. Οι αγορές και το ιδιωτικό κέρδος κυριάρχησαν πάνω στην κοινωνία και τη μισθωτή εργασία στην ΕΕ. Οι Συνθήκες του Μάαστριχτ και της Λισσαβώνας συνεχίζουν να εμπεριέχουν τις “ελευθερίες”, αλλά σε μια πολύ διαφορετική βάση από τη Συνθήκη της Ρώμης. Είναι πλέον ατομικά δικαιώματα, στοιχεία της ταυτότητας των “πολιτών της ΕΕ” και θωρακίζονται σε τελική ανάλυση από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Αποτελούν το υπόβαθρο της Ενιαίας Αγοράς, αλλά και του ιδεολογήματος της Ευρώπης που ξεπερνάει τα έθνη-κράτη, της ΕΕ ως “ήπιας δύναμης, “πυλώνα της δημοκρατίας”, “πηγή ειρήνης” και τα συναφή.
Με τη μορφή των ατομικών δικαιωμάτων, οι “ελευθερίες” δεν είναι παρά ο στυλοβάτης του νεοφιλελευθερισμού στην ΕΕ. Δίνουν καίριο πλήγμα στα δικαιώματα της μισθωτής εργασίας εντός της ΕΕ και μετατρέπουν τα σύνορα της ΕΕ σε συρματόπλεγμα για τους εκτός της ΕΕ, ειδικά όσους προέρχονται από την Αφρική, ή τη Μέση Ανατολή. Είναι η βάση για την “Ευρώπη Φρούριο”, την οποία στην πράξη υπερασπίζεται η κυβέρνηση Μητσοτάκη.
Το παράδοξο είναι ότι, λειτουργώντας ως ακρίτας της ΕΕ, η κυβέρνηση υπονομεύει το ίδιο το ιδεολόγημα της υπερεθνικής Ευρώπης. Στην ουσία η ΝΔ ασκεί εθνική πολιτική, καθώς πλέον δεν υπάρχει συνολική πολιτική της ΕΕ για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, και το κάνει με την πλήρη στήριξη της ηγεσίας της ΕΕ, η οποία στην πράξη αναγνωρίζει ότι η “Ευρώπη Φρούριο” αναγκαστικά στηρίζεται στο έθνος-κράτος.
Τον δρόμο έδειξε ο Όρμπαν της Ουγγαρίας το 2015, με τη σκληρή δεξιά πολιτική του, την οποία ακολουθεί και η κυβέρνηση Μητσοτάκη. Η ελληνική Δεξιά, καθώς αντιμάχεται την επιθετική Τουρκία του Ερντογάν, κατεβάζει την αυλαία της υπερεθνικής Ευρώπης. Οι “ελευθερίες διακίνησης” καταλήγουν να ωθήσουν το έθνος-κράτος όλο και πιο ανοιχτά να διαμορφώσει την πολιτική πορεία της ηπείρου.
Το καυτό ζήτημα για την Αριστερά είναι να δώσει το δικό της νόημα στη λαϊκή και εθνική κυριαρχία και να μην επιτρέψει στην ιδεολογία της Δεξιάς του Όρμπαν να κυριαρχήσει στα λαϊκά και εργατικά στρώματα.
Οι “ελευθερίες” εντός ΕΕ
Η λειτουργία των “ελευθεριών” εντός της ΕΕ είναι πολύπλοκη. Υπάρχει, για παράδειγμα, ένα ευρύτατο πλαίσιο νόμων και ρυθμιστικών κανόνων (το “κεκτημένο”), που διέπει τη διακίνηση εμπορευμάτων και υπηρεσιών, με το οποίο οφείλει να εναρμονίζεται η εθνική νομοθεσία. Στο θέμα του χρήματος τα πράγματα είναι ακόμη πιο πολύπλοκα καθώς το ρυθμιστικό πλαίσιο για τη λειτουργία των τραπεζών δεν είναι ομοιογενές και στη ουσία οι τράπεζες διατηρούν τον εθνικό τους χαρακτήρα. Γενικά μιλώντας όμως, εντός της ΕΕ το χρήμα, τα εμπορεύματα και οι υπηρεσίες διακινούνται με σχετική ελευθερία, όπως απαιτεί η νεοφιλελεύθερη πορεία της ΕΕ τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες.
Οι μεγαλύτερες επιπλοκές εμφανίζονται αναπόφευκτα στο θέμα της “ελεύθερης διακίνησης” της εργασίας, πράγμα πολύ φυσικό μιας και πρόκειται για το σημαντικότερο και πιο ιδιόμορφο εμπόρευμα στην καπιταλιστική οικονομία. Η μισθωτή εργασία είναι από τη φύση της δύσκολο να διακινηθεί γιατί υπάρχουν μεγάλες διαφορές στη γλώσσα, τα ήθη και έθιμα, την κουλτούρα, την ιστορία, κ.λπ.
Δύο ισχυρότατα νομικά προηγούμενα αρκούν για να δείξουν πως λειτουργεί στην πράξη η “ελευθερία διακίνησης” της εργασίας εντός της ΕΕ.
Το 2007 εκδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο η περιβόητη υπόθεση της “Διεθνούς Ομοσπονδίας Εργατών Μεταφορών κατά της Βίκινγκ”. Η Ομοσπονδία είναι η παγκόσμια οργάνωση Συνδικάτων Μεταφορών (ITWF) που λειτουργεί από τα τέλη του 19ου αιώνα και η Βίκινγκ είναι μια μεγάλη εταιρεία θαλασσίων μεταφορών της Φινλανδίας. Η Βίκινγκ επιδίωκε να χρησιμοποιήσει τη σημαία της Εσθονίας και φυσικά να πληρώνει μισθούς Εσθονίας και όχι Φινλανδίας.
Το συνδικάτο ετοιμάστηκε για απεργία και η Βίκινγκ προσέτρεξε στα δικαστήρια. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αποφάσισε κατά της Ομοσπονδίας με το σκεπτικό ότι έπρεπε να προστατευτεί το δικαίωμα της ελεύθερης εγκατάστασης των επιχειρήσεων στην ΕΕ. Το δικαίωμα της απεργίας βρέθηκε σε δεύτερη μοίρα.
Αντίστοιχη ήταν η εξίσου περιβόητη υπόθεση της “Λαβάλ κατά του Σουηδικού Συνδικάτου Κατασκευών”, που επίσης εκδικάστηκε το 2007. Η Λαβάλ, μια κατασκευαστική εταιρεία της Λετονίας, κέρδισε συμβόλαιο επιδιόρθωσης σχολικών κτιρίων στη Σουηδία και έστειλε Λετονούς εργάτες για να κάνουν τις εργασίες. Οι μισθοί τους ήταν σαφώς χαμηλότεροι από τους σουηδικούς και το Σουηδικό Συνδικάτο ζήτησε από τη Λαβάλ να υπογράψει την συλλογική σύμβαση.
Η Λαβάλ αρνήθηκε, το Συνδικάτο προχώρησε σε απεργία και η εταιρεία προσέτρεξε στα δικαστήρια. Η τελική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου ήταν κατά του Συνδικάτου με το σκεπτικό ότι πρέπει να προστατευτεί το δικαίωμα στη ελεύθερη διακίνηση υπηρεσιών και ότι η σουηδική συλλογική σύμβαση δεν ήταν ξεκάθαρη όσον αφορά τις υποχρεώσεις της Λαβάλ. Η εταιρεία ήταν ελεύθερη να διακινήσει Λετονούς εργάτες πληρώνοντας μισθούς πείνας για τα μέτρα της Σουηδίας.
Η “ελευθερία διακίνησης” της εργασίας – όπως και οι υπόλοιπες – λειτουργεί κατά της μισθωτής εργασίας, δημιουργώντας ισχυρότατο νομικό πλέγμα υπέρ του νεοφιλελευθερισμού. Το εντυπωσιακό είναι ότι η ευρωπαϊκή Αριστερά αρνείται πεισματικά να αναγνωρίσει αυτή την πραγματικότητα ελπίζοντας ότι η ΕΕ κάποτε θα λειτουργήσει υπέρ της εργασίας και θα επιβάλλει ελέγχους στο κεφάλαιο. Πρόκειται για τον θρίαμβο της αφελούς αισιοδοξίας απέναντι στη σκληρή πραγματικότητα.
Τέλος, και από την πλευρά της σοσιαλιστικής θεωρίας το περιεχόμενο των “ελευθεριών” της ΕΕ είναι ξεκάθαρο. Στην περίφημη ανάλυση του Μαρξ για την κυκλική κίνηση του κεφαλαίου, το επιχειρηματικό κεφάλαιο παίρνει διαδοχικά τις βασικές μορφές: Χρήμα – Εμπορεύματα (που περιλαμβάνουν την Εργατική Δύναμη και τις Υπηρεσίες) – Παραγωγή – Εμπορεύματα – Χρήμα (δηλαδή αρχικό κεφάλαιο συν κέρδος). Οι βασικές μορφές του κεφαλαίου κατά τον Μαρξ αντιστοιχούν ακριβώς με τις “τέσσερις ελευθερίες” της ΕΕ.
Οι “ελευθερίες” της ΕΕ, με όλη τους την πολυπλοκότητα, δεν είναι τίποτε άλλο από τη συνταγματική θεμελίωση του δικαιώματος του κεφαλαίου να αλλάζει ελεύθερα τη μορφή του εντός των συνόρων της ΕΕ, όπως αυτό κρίνει ότι είναι αναγκαίο, με στόχο τη μεγιστοποίηση του κέρδους. Εδώ εντάσσεται και η “ελευθερία διακίνησης” της εργασίας και πουθενά αλλού.
*Η Iskra φιλοξενεί μια πλούσια αρθρογραφία διαφορετικών απόψεων. Αυτονόητο ότι οι απόψεις όλων των επώνυμων άρθρων εκφράζουν τον υπογράφοντα και όχι κατ’ ανάγκη και σε όλα τα σημεία τους, τις θέσεις της σύνταξης.
