Η λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έθεσε επί τάπητος το ζήτημα δημιουργίας ενός Διεθνούς Οργανισμού προκειμένου η παγκόσμια οικονομία αλλά και η διεθνής ρευστότητα να τεθούν υπό το κράτος νομικών κανόνων έτσι ώστε να αποτραπούν στο εξής απόκρημνες καταστάσεις, μη διαχειρίσιμες κρίσεις και κυρίως στο εξής να υπάρξει πλαίσιο δημοσίου διεθνούς οικονομικού δικαίου για μια παγκόσμια οικονομική συνεργασία, ώστε ο φαύλος κύκλος ανταγωνιστικών υποτιμήσεων των νομισμάτων που είχαν οδηγήσει στη Μεγάλη Ύφεση της 10ετίας του 1930, να μην επαναληφθεί.
Η ad hoc Συνδιάσκεψη
1) Υπό το κράτος των προηγούμενων εκτιμήσεων και αναγκών συγκροτήθηκε η Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών, στο Bretton Woods του New Hampshire, στις Ηνωμένες Πολιτείες τον Ιούλιο του 1944. Εκεί τέθηκε επί τάπητος (με εκπροσώπους 45 κυβερνήσεων), η διαμόρφωση ενός Διεθνούς Οργανισμού του οποίου αποστολή θα ήταν η διευκόλυνση της επέκτασης, αλλά ταυτοχρόνως και της ισορροπημένης ανάπτυξης του διεθνούς εμπορίου, με πρόνοιες συναλλαγματικής σταθερότητας. (Υπ’ όψιν ότι στη Συνδιάσκεψη αυτή η Ελλάδα ήταν «ιδρυτικό μέλος». Στην αντιπροσωπεία επικεφαλής ήταν ο Κυριάρκος Βαρβαρέσος. Η Συνθήκη δε κυρώθηκε στην εσωτερική έννομη τάξη επί Πρωθυπουργίας Θεμιστοκλή Σοφούλη.)
2) Με βάση την απόφαση που επικράτησε στην προαναφερόμενη Συνδιάσκεψη η διεθνής οικονομική τάξη επέβαλε τη δημιουργία ενός ad hoc Υπερταμείου, ήτοι του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ). Σύμφωνα με το εισαγωγικό άρθρο (βλ. άρθρο 1) της Συμφωνίας περί ΔΝΤ, οι κυρίως σκοποί του συγκεκριμένου αυτού Διεθνούς Οργανισμού-Ταμείου είναι πρωτίστως: «η προαγωγή της διεθνούς νομισματικής συνεργασίας δι’ ενός μονίμου οργανισμού ο οποίος θα διαθέτει τον κατάλληλο μηχανισμό προς συνεννόηση και συνεργασία επί διεθνών νομισματικών προβλημάτων». Αυτή είναι η κυρίως πρόνοια. Άξιο ιστορικής αναφοράς είναι όμως, ότι με το συμβατικό κείμενο που αφορά στο ΔΝΤ –και τούτο είναι πράγμα ασύνηθες για συμβατικά κείμενα δημοσίου διεθνούς δικαίου– η Νομισματική και Δημοσιονομική Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών που εγκαθίδρυσε το ΔΝΤ, αποφάσισε: «να εκφράση την ευγνωμοσύνην της προς τον Πρόεδρον των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής Φραγκλίνο Δ. Ρούσβελτ δια την πρωτοβουλίαν του προς σύγκλησιν της παρούσης Συνδιασκέψεως και την προπαρασκευήν της.» (βλ. άρθρο ΙΙΙ του εισαγωγικού κειμένου της Νομισματικής και Δημοσιονομικής Συνδιάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών στο Bretton Woods). Έκτοτε οι ΗΠΑ λόγω οικονομικών και στρατηγικών δεδομένων έχουν τον κύριο και καθοριστικό λόγο στο ΔΝΤ.
Το ειδικότερο αντικείμενο της Συνδιάσκεψης
Το ειδικότερο αντικείμενο της Νομισματικής και Δημοσιονομικής Συνδιάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών το 1944 ήταν να συμφωνηθεί: α) η προαγωγή με αμοιβαίως επωφελείς όρους διεθνών εμπορικών σχέσεων, β) η καθοδήγηση ώστε το τακτικό εμπόριο των κυριότερων προϊόντων να διεξάγεται σε δίκαιες τιμές, όχι μόνο για την παραγωγή αλλά και για την κατανάλωση και γ) η εναρμόνιση των εθνικών πολιτικών των κρατών-μελών, με στόχο να προάγεται η διατήρηση υψηλού επιπέδου εργασία με προοδευτικώς ανερχόμενο βιοτικό επίπεδο (βλ. άρθρο VII του Εισαγωγικού Κειμένου). Ωστόσο στην παρούσα ιστορική φάση, η επιβολή των δογμάτων του νεοφιλελευθερισμού επέβαλαν τη θεωρία και την πράξη του μονεταρισμού.
Η παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Συμπολιτείας
Η συγκρότηση της Ευρωπαϊκής Συμπολιτείας με τη διαδρομή της ίδρυσης αρχικώς των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, και ειδικότερα της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας που μετεξελίχθηκε σε Ευρωπαϊκή Κοινότητα και μετασχηματίστηκε σε Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), αφορά καθοριστικό πυλώνα της παγκόσμιας οικονομίας και της παγκόσμιας διπλωματίας και στρατηγικής.
Ειδικότερα η ΕΚΤ και ο ΕΜΣ
1) Το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ενοποίησης που αφετηρία του είχε την κοινή αγορά που μετασχηματίστηκε σε ενιαία αγορά, με αιχμή τη δημιουργία του ενιαίου ευρωπαϊκού νομίσματος, επέβαλε ίδιους κανόνες νομισματικής πολιτικής με την δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) η οποία ήδη με το άρθρο 13 της Συνθήκης της Λισαβόνας για την Ευρωπαϊκή Ένωση, αναγνωρίσθηκε ως Όργανο της ΕΕ.
2) Η ΕΚΤ έχει νομική προσωπικότητα και κατά την άσκηση των εξουσιών και την εκτέλεση των καθηκόντων της δεν ζητεί ούτε δέχεται υποδείξεις από ενωσιακά Όργανα ή Οργανισμούς ή από κυβέρνηση κράτους-μέλους. Τα αυτά δικαιώματα έχουν απονεμηθεί και στα φυσικά πρόσωπα-Όργανα Διοίκησης της ΕΚΤ. Υπ’ όψιν δε ότι οι Εθνικές Κεντρικές Τράπεζες και το όλο Σύστημα Ευρωπαϊκών Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ) αποτελεί λειτουργική ενότητα, ενώ το επιμέρους ευρωσύστημα αποκτά ιδιαίτερο κύρος στην παγκόσμια οικονομία. Ο γράφων όμως υποστηρίζει εκ προοιμίου ως αφέλεια το ενδεχόμενο το ευρώ να εκτοπίσει από τις διεθνείς συναλλαγές ενέργειας και πρώτων υλών το δολάριο των ΗΠΑ. Μπορεί το ευρώ να έχει εισέλθει στην οικονομική ζωή του πλανήτη, ωστόσο: και ως μέσο συναλλαγής στο διεθνές εμπόριο, αλλά και ως διεθνές αποθεματικό νόμισμα, το δολάριο των ΗΠΑ, παρά την καταγγελία της «χρυσής θυρίδας», είναι και θα παραμείνει ακατανίκητο. Πέραν αυτού το ευρωσύστημα αφορά κυρίως αμετάκλητες νομισματικές ισοτιμίες και απέχει μακράν από τη δογματική του δολαρίου των ΗΠΑ.
3) Η κρίση του 2008 και μετά βρήκε τα κράτη-μέλη της ευρωζώνης, την ΕΚΤ αλλά και τις εθνικές κυβερνήσεις των κρατών-μελών της ΕΕ (συνολικώς) να μην έχουν προετοιμαστεί για ενδεχόμενο κρίσης, για ενδεχόμενο χρεωκοπίας κράτους-μέλους της ευρωζώνης και για την όποια αντιμετώπιση κλυδωνισμών που αφορούν στην χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Έτσι αποφασίστηκε μεταξύ των άλλων (ως ιστορική κατάληξη) η ίδρυση του Ευρωπαϊκού Μηχανικού Σταθερότητας (ΕΜΣ) που αφορά Διεθνή Οργανισμό του οποίου οι εργασίες και οι Αρχές αποσκοπούν στη διαφύλαξη της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας της ζώνης του ευρώ ως σύνολο, αλλά και για κάθε κράτος-μέλος χωριστά. Επίσης ο ΕΜΣ μπορεί να παρέχει οικονομική βοήθεια σ’ ένα μέλος του Οργανισμού. Η συνδρομή όμως αυτή, εκ του Καταστατικού του ΕΜΣ, υπόκειται σε αυστηρούς όρους οικονομικής πολιτικής στο πλαίσιο ενός μακροοικονομικού προγράμματος προσαρμογής. Ο φιλελευθερισμός συνεπώς δεν είναι μόνο το δόγμα του ΔΝΤ. Ήδη, αφορά και δόγμα της ΕΚΤ και του ΕΜΣ. Εξ’ αυτού δε του δόγματος παράγεται αυστηρή λιτότητα.
Η «διαπλοκή»
Από τα ΜΜΕ διαφεύγει, και σε κάθε περίπτωση δεν έχει ποτέ γνωστοποιηθεί η διαδικασία προπαρασκευαστικών πράξεων που έχουν ως σκοπό την ενιαία εκπροσώπηση της ζώνης του ευρώ στο ΔΝΤ.
Προσφάτως η ελληνική κοινή γνώμη παρακολουθεί αμήχανη τα όσα λαμβάνουν χώρα ως διελκυστίνδα θέσεων και απόψεων μεταξύ του ΔΝΤ και του ΕΜΣ αναφορικώς με τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους. Υπ’ όψιν δε ότι ο ΕΜΣ (βλ. άρθρο 13) μπορεί να συνεργάζεται με το ΔΝΤ, ενώ το ΔΝΤ μπορεί να μετέχει στις Συνεδριάσεις του άτυπου Οργάνου της ΕΕ (που είναι κατ’ ουσίαν -αλλά απαραδέκτως- αποφασιστικό) ήτοι του Eurogroup.
Ενταύθα τίθενται σοβαρά ερωτήματα ως εξής:
Πώς είναι δυνατόν ΔΝΤ-ΕΚΤ-ΕΜΣ να συνεργάζονται στο πλαίσιο προνοιών που αφορούν στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και μεταξύ τους να υπάρχει έντονη αντιδικία για πολύ σοβαρά ζητήματα, όπως π.χ. το ύψος του πλεονάσματος και ο χρόνος της διατήρησης του, που απαιτείται σε οικονομία κράτους-μέλους του ΔΝΤ, της ΕΕ και του ΕΜΣ. Το αυτό ερώτημα εγείρεται και σε ζητήματα αντιμετώπισης του δημοσίου χρέους.
Τα ζητήματα δε που ανακύπτουν ενταύθα και τα οποία πρέπει να απαντηθούν πειστικά από τα αρμόδια Όργανα, αφορούν στην ήδη υπάρχουσα συνεργασία μεταξύ του ΔΝΤ –ΕΚΤ και ΕΜΣ.
Υπ’ όψιν δε ότι ταυτότητα θέσεων ΔΝΤ-ΕΚΤ και ΕΜΣ δεν αφήνει περιθώρια στο Eurogroup ή σε κράτος-μέλος της Ευρωζώνης να εφαρμόσει αντίθετη πολιτική. Σημασία όμως έχει κατά πόσον η ΕΚΤ μπορεί να δέχεται υποδείξεις από άλλο Οργανισμό κατά παράβαση του Καταστατικού της. Και αυτό πράγματι αποτελεί ερώτημα και έχει σημασία. Όπως επίσης αποτελεί ερώτημα εάν η όποια πολιτική που υιοθετεί ιδίως η ΕΚΤ (ως Όργανο της ΕΕ) νομιμοποιείται εάν ευρίσκεται σε αντίθεση με τις αρχές και τις πρόνοιες του ενωσιακού κεκτημένου.
Υπ’ όψιν και τα εξής:
Σήμερα η ΕΚΤ εκπροσωπείται σε δύο όργανα του ΔΝΤ σε μόνιμη βάση. Έτσι:
1) Ο Πρόεδρος της ΕΚΤ συμμετέχει ως Παρατηρητής στην Διεθνή Νομισματική και Χρηματοπιστωτική Επιτροπή (ΔΝΧΕ), ενώ
2) η ΕΚΤ έχει καθεστώς Παρατηρητή στο Εκτελεστικό Συμβούλιο του ΔΝΤ. όταν συζητούνται θέματα που σχετίζονται με την εντολή της. Ειδικότερα:
3) η ΕΚΤ προσκαλείται να αποστέλλει εκπρόσωπο στις Συνεδριάσεις του Εκτελεστικού Συμβουλίου του ΔΝΤ όταν συζητούνται τα εξής θέματα: α) οι πολιτικές της ζώνης του ευρώ στο πλαίσιο των διαβουλεύσεων του άρθρου IV με κράτη-μέλη, β) η επιτήρηση των πολιτικών των μεμονωμένων μελών της ζώνης του ευρώ από το ΔΝΤ σύμφωνα με το άρθρο IV, γ) ο ρόλος της ζώνης του ευρώ στο διεθνές νομισματικό σύστημα, δ) οι παγκόσμιες οικονομικές προοπτικές, ε) οι εκθέσεις για την παγκόσμια χρηματοπιστωτική σταθερότητα, στ) οι εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία και αγορά. Επιπλέον: ζ) η ΕΚΤ προσκαλείται να αποστέλλει εκπρόσωπο στις Συνεδριάσεις του Εκτελεστικού Συμβουλίου του ΔΝΤ για θέματα της ημερήσιας διάταξης που αναγνωρίζονται από την ΕΚΤ και το ΔΝΤ ως αμοιβαίου ενδιαφέροντος για την εκτέλεση των αντίστοιχων εντολών τους.
Το καθεστώς Παρατηρητή της ΕΚΤ έχει την έννοια ότι, με την άδεια του Προέδρου, ο εκπρόσωπος της ΕΚΤ μπορεί να αναφέρεται προφορικώς ή εγγράφως στο Εκτελεστικό Συμβούλιο του ΔΝΤ σχετικώς με τα θέματα για τα οποία έχει προσκληθεί η ΕΚΤ, ενώ το δικαίωμα τοποθέτησης και λήψης αποφάσεων για το πλήρες φάσμα θεμάτων στα Όργανα του ΔΝΤ προορίζεται (ακόμη…) για τα κράτη μέλη.
Με τούτα τα δεδομένα αποδεικνύεται η πλήρης συνεργασία: ΔΝΤ-ΕΚΤ αλλά και ΕΜΣ. Συνεπώς αυτή η «διαπλοκή» (με την καλή του όρου έννοια), αποδεικνύει ότι όταν υφίστανται αντιθέσεις-αντιδράσεις-διελκυστίνδες που διατυπώνονται σε δημόσιο επίπεδο, αυτές οι «παραστάσεις» δεν αποτελούν τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από ένα ευρύτερο «παίγνιο» ανομολόγητων σκοπιμοτήτων!…
*Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Χώρας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC – EU).
