Διεθνείς Ανταγωνισμοί

Για όποιον ενδιαφέρεται για τα διεθνή πράγματα ο Μάϊος του 2018 φαίνεται να αποτελεί ένα μήνα με εξαιρετική σημασία. Ο χρόνος συστέλλεται καθώς την 1^η Μαΐου η απόφαση εξαίρεσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τους Αμερικανικούς δασμούς αναβλήθηκε για ένα μήνα, στις 14 Μαΐου οι ΗΠΑ στοχοποίησαν το Ιράν αποχωρώντας από τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας, ενώ στις 24 του μήνα αποφασίστηκε το προσωρινό πάγωμα πολεμικού εξοπλισμού από τις ΗΠΑ στην Τουρκία του Ταγίπ Ερντογάν. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως είμαστε μάρτυρες ενός ριζικού μετασχηματισμού της παγκόσμιας ισχύος, καθώς και των μορφών της οργάνωσης της.

Έχουμε υποστηρίξει και προηγουμένως πως βρισκόμαστε στην μετάβαση από τον μονοπολικό κόσμο σε αυτόν ενός συστήματος ισορροπίας ισχύος. Στο συμπέρασμα αυτό οδηγηθήκαμε τόσο από τον αριθμό των μεγάλων δυνάμεων, όσο όμως και από την φύση της σύγχρονης στρατιωτικής τεχνολογίας. Η παρουσία των τριών ισχυρών, ΗΠΑ, Ρωσίας, Κίνας, απαιτεί μια περισσότερο ενεργή ισορροπία παρά μια παθητική, όπως αυτή του διπολικού κόσμου που προέκυψε από τον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο. Τα πυρηνικά όπλα, έχουν καταστήσει τον πόλεμο μεταξύ των δυνάμεων που κατέχουν την τεχνολογία σε ικανή ποιότητα και ποσότητα αδύνατο. Αποτελούν τον πλέον εξισορροπητικό παράγοντα στην ιστορία, καθιστώντας τις μεγάλες δυνάμεις ως προς την πολεμική ισχύ, σχεδόν ισοδύναμες. Φαίνεται πως ο πόλεμος ως εργαλείο πολιτικής ρύθμισης κατέχει πλέον μονάχα περιφερειακό ρόλο.

Οι μεγάλες δυνάμεις

Ενώ οι ΗΠΑ βρίσκονται σε υποχώρηση διατηρούν κάποια πρωτοβουλία των κινήσεων. Για να πλησιάσουμε στην κατανόηση της στρατηγικής τους έχουμε ένα δεδομένο. Αυτό που καλούνται να αποφύγουν είναι μια συμμαχία Κίνας, Ρωσίας, Γερμανίας. Αυτή είναι η μόνη ικανή στην δεδομένη στιγμή να περιορίσει δραματικά την ισχύς της περιορίζοντας την σε δευτερεύοντα ρόλο. Το γιατί μας το εξηγεί η γεωγραφία. Μόλις χαθεί η Ευρώπη, η πρόσβαση στην Μέση Ανατολή από την Μεσόγειο για το αμερικανικό ναυτικό θα καταστεί σχεδόν αδύνατη. Ο  έλεγχος της Αιγύπτου και της Σαουδικής Αραβίας, αν χαθεί η αμερικανική επιρροή από την ευρύτερη περιοχή, θα καταστεί δυσχερής. Ο συμβιβασμός με την Ρωσία, σε έναν κόσμο όπου η απόλυτη ισχύς έχει χαθεί ανεπιστρεπτί, μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά επωφελής για να διατηρηθεί ένα μερίδιο ελέγχου. Αν χαθούν η Ευρώπη και η Μέση Ανατολή, δύο υδάτινοι τοίχοι θα προστατέψουν την Ευρασία, περιορίζοντας την ισχύ των ΗΠΑ μονάχα στο δυτικό ημισφαίριο. Αυτή είναι η περιγραφή της ήττας. Η αποτροπή αυτής της εξέλιξης αποτελεί τον σκοπό και το μέτρο της επιτυχίας σε κάθε απόφαση τους. Ξέρουν πως θα παραδώσουν μέρος της κυριαρχίας τους και αυτό που διαπραγματεύονται είναι το ποσοστό και ο τόπος.

Η Ρωσία επανακάμπτει από την υποχώρηση της δεκαετίας του 90, όπου η ισχύς της κατέρρευσε σε τέτοιο βαθμό, που μόνο το πυρηνικό της οπλοστάσιο την διαφύλαξε από την στρατιωτική κατοχή. Ένας ιδιότυπος μονοκομματικός καπιταλισμός έχει συγκεντρώσει στα χέρια του κράτους, αποσπώντας από την κλεπτοκρατία της δεκαετίας του 90, την οικονομική και πολιτική ισχύ. Αφού σταθεροποίησε το εσωτερικό μέτωπο, η διακυβέρνηση του Πούτιν είναι πλέον ικανή να παρέμβει στα ζωτικά της συμφέροντα στο εξωτερικό, όπως μας κατέδειξε η νίκη της στην Συρία και η απόσπαση της Κριμαίας. Η οικονομία της είναι λιγότερο διεθνοποιημένη και περισσότερο απρόσβλητη από εξωτερικές επιδράσεις από αυτήν των ανταγωνιστών της, με αποτέλεσμα ο ανταγωνισμός με τις ΗΠΑ να εξελίσσεται στο έδαφος. Η εδαφική γειτνίαση της Ρωσίας με την Μέση Ανατολή και την Ανατολική Ευρώπη, η στρατιωτική της ισχύς και η σχετικά καλά στεγανοποιημένη οικονομία της, έχει οδηγήσει την αμερικανική πολιτική τάξη να αναζητεί την πολιτική ρύθμιση στην έκταση της επιρροής της, σε εδάφη που η αμερικανική κυριαρχία ήταν μόλις προ ολίγου αδιαπραγμάτευτη. Όπως φανερώνουν οι κατηγορίες εναντίον του Τραμπ για παρέμβαση της Ρωσίας υπέρ του στις εκλογές των ΗΠΑ, η διαδικασία βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο. Όποιος περίμενε πως οι πρόσφατοι βομβαρδισμοί στην Συρία με την συμμετοχή της Γαλλίας και της Βρετανίας, θα αποτελούσαν την αρχή μιας στρατιωτικής αντιπαράθεσης των ΗΠΑ με την Ρωσία, απόρησαν και απογοητεύτηκαν. Ενδεχομένως να αποτελούν τους πρώτους προσυμφωνημένους και υπό διαπραγμάτευση βομβαρδισμούς στην ιστορία. Κατά την γνώμη μας σφραγίζουν και τα όρια της άμεσης και όχι δια αντιπροσώπων χρήσης της πολεμικής ισχύος, στα εδάφη που διακυβεύονται συμφέροντα περισσοτέρων της μιας από τις μεγάλες δυνάμεις.

Αφού αποτέλεσε για αιώνες έναν πολιτικό και οικονομικό αναχρονισμό η Κίνα επανακάμπτει στο διεθνές προσκήνιο. Η Κομμουνιστική επανάσταση εκσυγχρόνισε τους πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς της χώρας, ενώ η παγκοσμιοποίηση της παραγωγής την κατέστησε βιομηχανική υπερδύναμη. Κατόρθωσε να χειραγωγήσει την βιομηχανική παραγωγή της δύσης στο έδαφος της, χωρίς να μεταβάλλει την πολιτική οργάνωση και τις κοινωνικές σχέσεις. Ο συγκεντρωτικός και κεντρικά σχεδιασμένος μονοκομματικός καπιταλισμός της αποτελεί μία πρωτοεμφανιζόμενη μορφή πολιτικής οργάνωσης της κοινωνίας με απροσδιόριστη συνέχεια και εξαιρετική ισχύ. Η βάση της επιτυχίας της είναι πως σε αντίθεση με τους ανταγωνιστές της από την δύση, η πολιτική ρύθμιση της οικονομίας και της παραγωγής εκεί, αποτελεί μια παράδοση που είναι παρούσα σε όλο το ιστορικό της βάθος.  Αποτελεί τον πλανητικό παραγωγό, έχοντας υποσκελίσει τις παραδοσιακές βιομηχανικές δυνάμεις. Ο ανταγωνισμός με τις ΗΠΑ διεξάγεται στο επίπεδο της οικονομίας, με τους δασμούς στον χάλυβα και το αλουμίνιο να αποτελούνε την αρχή της αντίδρασης της δύσης, από την απειλή που αποτελεί η Κίνα για την βιομηχανική της παραγωγή.

Δευτερεύουσες δυνάμεις

Η φύση αυτών των δυνάμεων σε ένα σύστημα ισορροπίας ισχύος είναι ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα. Στο μονοπολικό κόσμο της αυτοκρατορίας το ισχυρό κέντρο βασιζόμενο στο μονοπώλιο της ισχύος, κυβερνά το σύνολο της επικράτειάς του, μέσω ενός δικτύου κρατών ως τοπικών τοποτηρητών. Όσο μεγαλύτερη είναι η επικράτεια και ισχυρότερο το κέντρο, τόσο μεγαλύτερη και αναγκαία και η επιτρεπόμενη ισχύς του τοποτηρητή. Αυτός ήταν ο κόσμος στον οποίο μεγαλώσαμε και φαίνεται πως δεν υπάρχει πια.

Η ύπαρξη εξίσου μεγάλων και ανταγωνιστικών δυνάμεων προς τις ΗΠΑ διαιρεί τον κόσμο σε περιφέρειες. Από την ενιαία αυτοκρατορική επιφάνεια ολοένα και περισσότερο έδαφος αυτονομείται. Στο τέλος αυτής της διαδικασίας η πλέον πιθανή κατάληξη θα είναι η διαμόρφωση ενός αριθμού περιφερειών ανάλογο με τον αριθμό των ισχυρών στον πλανητικό ανταγωνισμό κρατών. Οι περιφέρειες θα μοιραστούν την έκταση της μιας και τα νέα κέντρα την προηγούμενη ισχύς του ενός. Η επικοινωνία και η αλληλεπίδραση μεταξύ αυτών θα απαιτήσει διακανονισμό και οι δασμοί φαίνεται να αποτελούν την θεσμική ρύθμιση ενός είδους προστατευτισμού.

Οι δευτερεύουσες δυνάμεις βρίσκονται μεταξύ μιας διπλής πίεσης. Αφενός καθίστανται σε πολλές περιπτώσεις περιττές εφόσον η μικρότερη έκταση της περιφέρειας μπορεί να ευνοήσει τον απευθείας έλεγχο, αφετέρου καθίστανται επικίνδυνες για τα αποδυναμωμένα κέντρα, τουλάχιστον οι πιο δυνατές εξ αυτών. Σκοπός κάθε κέντρου στου οποίου την περιφέρεια θα τοποθετηθούν είναι η αποδυνάμωσή τους.

Για πολλές από αυτές, η λύση δεν είναι παρά η προσπάθεια να επιβιώσουν της πίεσης των μεγάλων ανταγωνιστών και να μετατραπούν με την σειρά τους σε δυνάμεις με την δική τους περιφέρεια. Η επιτυχία προϋποθέτει και για αυτές την πυρηνική τεχνολογία. Το κίνητρο προαναφέρθηκε, ενώ η ευκαιρία μπορεί να δοθεί, καθώς κατά τον μετασχηματισμό περισσότερο ή λιγότερο εκτεταμένα εδάφη μπορεί να βρεθούν σε μία, μάλλον σύντομη, κατάσταση μεσοβασιλείας καθώς η δύναμη των ΗΠΑ φθίνει.

Η Τουρκία είναι το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της διπλής πίεσης. Ο στόχος έχει προαναγγελθεί καθώς το Οθωμανικό παρελθόν αποτελεί το ιδεολογικό πλαίσιο του Τουρκικού επεκτατισμού. Επιθυμεί να καταστεί περιφερειακή δύναμη στην Μέση Ανατολή και τα Βαλκάνια, μια περιοχή που διεκδικείται από δύο μεγάλες δυνάμεις. Αν κατορθώσει να ελέγξει την Ανατολική Μεσόγειο θα καταστεί επικίνδυνη και για τις δύο. Η πρόσβαση στα κοιτάσματα φυσικού αερίου και πετρελαίου για τις ΗΠΑ και την Ρωσία θα καταστεί αμφίβολη χωρίς την δική της έγκριση. Δυστυχώς για αυτήν δεν την συμπαθεί κανείς, εκτός από την Γερμανία, της οποίας αποτελεί την μόνη πρόσβαση προς τα ενεργειακά αποθέματα που τόσο έχει ιστορικά στερηθεί.

Η Γερμανία αποτελεί την μεγαλύτερη από τις δευτερεύουσες. Υφίσταται και αυτή την ίδια ακριβώς διπλή πίεση και μάλιστα χωρίς το προνόμιο της στρατιωτικής ισχύς και της ενιαίας πολιτικής οργάνωσης στο υπό την επιρροή της έδαφος. Αντλεί την ισχύ της από την βιομηχανική της παραγωγή και την γεωπολιτική κατασκευή της ΕΕ, που είναι εξαιρετικά ασταθής. Η ΕΕ με ευθύνη της παραδοσιακά κοντόφθαλμης στρατηγικής της Γερμανίας, έχει αποτύχει στον σκοπό της, το να μετατρέψει τα διάφορα έθνη κράτη της Ευρώπης σε ένα είδος πολυεθνικού κράτους με μέγεθος ανάλογο του ανταγωνισμού. Έχει εξελιχθεί σε μία περιφέρεια, όπου η Γερμανία ασκεί την απόλυτη κυριαρχία της με τρόπο τέτοιο, που οξύνει τις αντιθέσεις που συνήθως εμφανίζονται σε ένα τέτοιο σύστημα. Αυτό που σαν κράτος θα ήταν ισχυρό, ως περιφέρεια δείχνει να μην έχει καμία πιθανότητα επιβίωσης, καθώς τα πιθανά σενάρια δεν προϋποθέτουν στο σύνολό τους την ύπαρξη της ΕΕ. Αν η προσπάθεια της Γερμανίας να στραφεί προς την Ρωσία γίνει αποδεκτή από τους Ρώσους, τότε οι ΗΠΑ  θα αντιμετωπίσουν μια εξέλιξη εξαιρετικά δυσμενής. Είτε θα κατέβουν από το βάθρο αποσυρόμενες στον όχι άγνωστο για αυτές απομονωτισμό, είτε θα ευνοήσουν την διάσπαση της ΕΕ ούτως ώστε ο δρόμος της μεσογείου να παραμείνει ανοικτός.

Το Ελληνικό έδαφος κυριαρχείται από μια αντινομία. Ενώ στρατιωτικά και ουσιαστικά γεωπολιτικά ανήκει στο ΝΑΤΟ δηλαδή στις ΗΠΑ, πολιτικά και οικονομικά ανήκει στην Γερμανία. Η αντίθεση στις μεταξύ τους σχέσεις προβλέπεται πως θα επηρεάζει ολοένα και περισσότερο τα τεκταινόμενα. Λίγες μέρες μετά την ανακοίνωση της πώλησης Γερμανικών υποβρυχίων στον Τουρκικό στόλο στο Αιγαίο το Αμερικανικό κογκρέσο πάγωσε προσωρινά την πώληση στρατιωτικού εξοπλισμού στην Τουρκία. Η Γερμανία εξοπλίζει τον εχθρό της δύσης και είναι κατανοητό πως αυτοί που δεν έχουν τους ίδιους εχθρούς, έχουν πάψει προ πολλού να αποτελούνε σύμμαχοι.

Η κυριαρχία στο Αιγαίο θα κριθεί από τους ανταγωνισμούς μεταξύ των ισχυρών. Αν οι ΗΠΑ υποχωρήσουν από την Ανατολική Μεσόγειο, τότε η Τουρκία θα ισχυροποιηθεί, καθώς είναι αμφίβολο αν η Ρωσία καταφέρει να περιορίσει την Τουρκική επεκτατικότητα, τουλάχιστον αμέσως. Αν ΗΠΑ και Ρωσία έρθουν σε μια μορφής συμφωνίας για τα ποσοστά ελέγχου και επιρροής στην περιοχή, εξέλιξη μάλλον αρκετά πιθανή, τότε η Τουρκία θα αποτελεί αγκάθι και για τις δύο και θα περιοριστεί. Σε αυτήν την ιδανική για εμάς περίπτωση, η Ελλάδα θα πρέπει να ακολουθήσει μια εξωτερική πολιτική που να αντλεί οφέλη και από τους δύο επικυρίαρχους, καθώς το μερίδιο επιρροής της Ρωσίας στο ελληνικό έδαφος θα αυξηθεί. Η ανάγκη των ΗΠΑ για σημεία ελέγχου μακριά από το έδαφός τους, οι παραδοσιακά στενοί πολιτισμικοί δεσμοί με την Ρωσία και η ιστορική της επιθυμία για πρόσβαση στην Μεσόγειο, μπορούν να αποτελέσουν την βάση της διαπραγμάτευσης.

Σε κάθε περίπτωση σε έναν κόσμο που αλλάζει, το μικρό μέγεθος και η αδύναμη ισχύς ενός συμμάχου, ενδεχομένως να αποτελεί πλεονέκτημα για τον ισχυρό,  σε σχέση με έναν σύμμαχο που είναι ήδη δύσκολο να ελεγχθεί. Χωρίς ιδεολογικές αγκυλώσεις, αλλά και ιστορικά προηγούμενα, θα πρέπει να βρεθεί ξανά στο στρατόπεδο του νικητή, με όρους όσο το δυνατόν πιο ισότιμης και κυρίαρχης σχέσης. Τα ανταλλάγματα σε έναν λαό που έχει ταλαιπωρηθεί χωρίς να το αξίζει, η διαφυγή του από τον απόλυτο έλεγχο εχθρικών ιστορικά δυνάμεων, θα αποτελέσουν και το μέτρο της επιτυχίας για την ελληνική πολιτική διαχείριση.