Πολλά γράφτηκαν για τα όρια της διαμαρτυρίας και τη στόχευση των παρεμβάσεων που πραγματοποιήθηκαν την προηγούμενη εβδομάδα, στην εκδήλωση της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου για το προσφυγικό (16/1/2016) και σε αυτήν της Καναδικής Πρεσβείας για τους ΛΟΑΤ πρόσφυγες (18/1/2016)[1], και των οποίων η παντελής έλλειψη νοήματος περισσότερο συσκότισε παρά διαφώτισε το κοινό για το πραγματικό επίδικο: ένας άνθρωπος βρίσκεται σε απεργία πείνας από τις 13 Δεκεμβρίου, καθώς έχει απορριφθεί το αίτημα ασύλου του και επίκειται επιστροφή του στην Τουρκία. Τι (μπορούμε να) κάνουμε;
Η διαδικασία ασύλου
Ο Μοχάμεντ Α. κατέθεσε αίτημα ασύλου στο Περιφερειακό Γραφείο Ασύλου Λέσβου τον Ιούλιο. Το αίτημά του απορρίφθηκε σε πρώτο βαθμό, απόφαση κατά της οποίας ο ίδιος κατέθεσε προσφυγή τον Αύγουστο, υποστηρίζοντας, σύμφωνα με δημοσιογραφικές πληροφορίες, ότι στη χώρα του κατηγορήθηκε πως ανήκε στην οργάνωση των «Αδελφών Μουσουλμάνων», γεγονός που τον έθεσε στο στόχαστρο των αρχών. Η Επιτροπή Προσφυγών δεν έκρινε αληθοφανείς τους ισχυρισμούς του και απέρριψε το αίτημα ασύλου του, με αποτέλεσμα να επίκειται επιστροφή του στην Τουρκία ως ασφαλή, για τον ίδιο, τρίτη χώρα, βάσει της Συμφωνίας Ε.Ε.-Τουρκίας.
Μία σημείωση εδώ: η στοιχειώδης λειτουργία ενός ανεξάρτητου συστήματος ασύλου υπήρξε, το 2013, μια κοσμογονική αλλαγή για τη χώρα και πρέπει να προστατευθεί ως κόρη οφθαλμού. Δεν είναι δυνατόν να διαρρηγνύουμε τα ιμάτιά μας όταν ο αρμόδιος Υπουργός καταφεύγει σε απαράδεκτες μεθοδεύσεις ώστε να αλλάξει τη σύνθεση των Επιτροπών με τροπολογία εν μία νυκτί, θέτοντας έτσι σε κίνδυνο τα εχέγγυα ανεξαρτησίας του συστήματος, και κατόπιν να ζητούμε παρεμβάσεις στο έργο των ίδιων Επιτροπών, επειδή διαφωνούμε με τις αποφάσεις τους.
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει λύση. Σημαίνει ότι η όποια λύση προϋποθέτει πολιτική βούληση εξόδου από το αδιέξοδο που έχει δημιουργηθεί. Και, συνεπώς, σημαίνει ότι στόχος της όποιας διεκδίκησης δεν πρέπει να είναι τα μέλη των Επιτροπών Προσφυγών ή η Υπηρεσία Ασύλου, αλλά ο κατεξοχήν αρμόδιος Υπουργός και η κυβέρνηση, όπως ελπίζω ότι θα δείξω και παρακάτω.
Είναι το άσυλο ο μόνος δρόμος;
Στη μάχη για τα δικαιώματα των προσφύγων και των μεταναστών, οι έννοιες και οι νομικές κατηγορίες είναι πολλές και πολύπλοκες, και ο σεβασμός τους πολύτιμος. Δυστυχώς, αυτό δεν έχει γίνει επαρκώς κατανοητό τα είκοσι και πλέον χρόνια που η χώρα μας αντιμετωπίζει μαζικά κύματα μετανάστευσης, και η ιστορική εξαίρεση του 2015 ήταν δυστυχώς ένα τέτοιο παράδειγμα: η ρητορική ότι «είναι όλοι πρόσφυγες» μπορεί τότε να βόλευε και την κυβέρνηση και το κίνημα αλληλεγγύης (για διαφορετικούς λόγους τον καθένα). Όταν όμως άλλαξαν οι συσχετισμοί, άλλαξε και το πρόσημο της γενίκευσης: ξαφνικά κανένας Πακιστανός δεν μπορεί να είναι πρόσφυγας, μετά κανένας Αλγερινός, Μαροκινός, Αιγύπτιος κ.λπ.
Η διαπίστωση του καθεστώτος του πρόσφυγα οφείλει να είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας εξατομικευμένης που θα διερευνά την ύπαρξη βάσιμου φόβου δίωξης για το συγκεκριμένο πρόσωπο. Ακρογωνιαίος λίθος της είναι η αρχή της μη επαναπροώθησης, η πρόβλεψη δηλαδή ότι«κανένα Συμβαλλόμενο Κράτος [της Σύμβασης της Γενεύης] δεν θα απελάσει ή επιστρέψει (επαναπροωθήσει), πρόσφυγα με οποιονδήποτε τρόπο στα σύνορα εδαφών όπου η ζωή ή η ελευθερία του θα απειλούνταν λόγω της φυλής του, της θρησκείας, εθνικότητας, κοινωνικής τάξης ή πολιτικής πεποίθησης»[2].
Είναι σημαντικό να έχουμε υπόψη μας ότι η πολύτιμη νομική παρακαταθήκη της Σύμβασης της Γενεύης έχει πεδίο εφαρμογής τα εθνικά κράτη, με τους πολιτικούς περιορισμούς που αυτή η παράμετρος θέτει: σε δικαιωματικό επίπεδο συνεπώς, όσο αλήθεια είναι ότι οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα να αιτηθούν διεθνή προστασία άλλο τόσο αλήθεια είναι ότι δεν έχουν απόλυτο δικαίωμα να επιλέξουν σε ποια χώρα θα ζήσουν. Από τη Σύμβαση της Γενεύης απορρέει η υποχρέωση των συμβαλλόμενων κρατών να παρέχουν επαρκή προστασία και όχι υποχρέωση να τους δεχτούν στο δικό τους έδαφος.Άλλωστε ο ορισμός του τι συνιστά «επαρκή προστασία» αποτελεί το ουσιαστικό επίδικο στην όλη συζήτηση περί της Τουρκίας ως «ασφαλούς τρίτης χώρας». Η κυβέρνηση σύρθηκε στην εφαρμογή της αρχής αυτής, αγνοώντας συστηματικά την «άβολη» για αυτήν πραγματικότητα της πλήρους καταστρατήγησης των δικαιωμάτων του ανθρώπου στην Τουρκία (ειδικά την περίοδο μετά τη σύναψη της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας), εφαρμόζοντας από νομικούς ακροβατισμούς μέχρι δοκιμασμένες συνταγές αναλγησίας περί «βίου αβίωτου». Το διά ταύτα, δυστυχώς, είναι ότι με τα υπάρχοντα νομικά εργαλεία του ασύλου, κρίθηκε ότι ο Μοχάμεντ Α. δεν διατρέχει κίνδυνο αν επιστραφεί στη χώρα καταγωγής του ή αν επιστραφεί στην «ασφαλή τρίτη χώρα» από την οποία πέρασε (δηλαδή την Τουρκία).
Το πολιτικό επίδικο
Εκεί πιθανόν να λήγει η νομική συζήτηση περί ασύλου[3]. Δεν λήγει όμως η πολιτική συζήτηση. Τουναντίον, η συζήτηση αυτή ακριβώς από εδώ ξεκινάει. Προφανώς και δεν χρειάζεται να αποδώσουμε σε κάποιον προσφυγικό καθεστώς για να σταθούμε αλληλέγγυοι στα αιτήματά του —η έννοια του ασύλου άλλωστε είναι ευρύτερη της νομικής έννοιας του πρόσφυγα κατά τη Σύμβαση της Γενεύης. Η συζήτηση για το αν οι άνθρωποι αυτοί πρέπει να μπορούν να επιλέξουν σε ποια χώρα θα φτιάξουν τη ζωή τους δεν εξαντλείται σε μία κουβέντα περί δικαιωμάτων: είναι μια συζήτηση βαθιά πολιτική και, σε τελική ανάλυση, βαθιά ταξική. Προφανώς, η συζήτηση περί δικαιωμάτων δεν είναι άσχετη: υπάρχει μια σύμπλευση. Αλλά υπάρχει και ένα σημείο πέραν του οποίου το θέμα δεν είναι μόνο τι δικαιώματα έχουμε, αλλά και ποια κοινωνία διεκδικούμε. Σε αυτό το πλαίσιο, η επίκληση της διαδικασίας ασύλου δεν είναι, και δεν πρέπει να είναι, το μόνο μας εργαλείο.
Η απεργία πείνας και η πιθανή λύση
Ο αγώνας του Μοχάμεντ Α. μας φέρνει όλους προ των ευθυνών μας. Βάζοντας το σώμα ως «οδόφραγμα» σε έναν αγώνα διεκδίκησης με πιθανό κόστος την ίδια του τη ζωή, η απεργία πείνας είναι εξ ορισμού το μέσο πάλης που θέτει σε αμφισβήτηση όλες τις πολιτικές και νομικές μας παραδοχές.
Υπάρχει όμως λύση; Υπάρχει, και μάλιστα έχει εφαρμοστεί στο παρελθόν. Θυμίζω ότι στην απεργία πείνας της Υπατίας, ποτέ δεν τέθηκε ως κεντρικό διακύβευμα η απόδοση προσφυγικού καθεστώτος στους απεργούς πείνας. Ο «γόρδιος δεσμός» της Υπατίας λύθηκε με αυτό που χαρακτηρίστηκε τότε ως «έντιμος συμβιβασμός»[4]: την υπαγωγή των ανθρώπων αυτών στο λεγόμενο «υπό ανοχή» καθεστώς (αναβολή απομάκρυνσης) που ισοδυναμεί με έκδοση πράξης απέλασης και ταυτόχρονη αναστολή της απομάκρυνσης σύμφωνα με το οικείο άρθρο του νόμου 3907/11[5]. Μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να εμπέσει στην ευρύτερη έννοια του ασύλου χωρίς ταυτόχρονη απόδοση της νομικής ιδιότητας του πρόσφυγα.
Η πολιτική αναταραχή και το νομικό χάος που δημιούργησε η συνομολόγηση της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας δεν πρέπει να μας αποπροσανατολίζει από το επίδικο: τα νομικά εργαλεία είναι διαθέσιμα, αυτό που χρειάζεται τώρα είναι η πολιτική βούληση του αρμόδιου Υπουργείου να εφαρμοστούν οι οικείες διατάξεις. Όταν ένας άνθρωπος διεκδικεί ένα καλύτερο μέλλον θέτοντας σε διακύβευση ακόμα και την ίδια του ζωή, τα νομικά εργαλεία –επαναλαμβάνω: ήδη διαθέσιμα και πολλάκις εφαρμοσμένα– δεν μπορούν παρά να υποταχθούν στο σκοπό της προστασίας της ζωής αυτής.
Για τον ΣΥΡΙΖΑ το όπλο της απεργίας πείνας ως ύστατο μέσο πάλης δεν είναι καθόλου ξένο: μόνο στο πεδίο του μεταναστευτικού, έχει υποστηρίξει στο παρελθόν τόσο την απεργία πείνας των 300 στην Υπατία το 2011, όσο και την απεργία πείνας στων Σύριων στο Σύνταγμα, το 2014. Δεν νοείται λοιπόν τώρα που βρίσκεται στην κυβέρνηση να μην χρησιμοποιήσει τα ίδια ακριβώς νομικά εργαλεία για να σώσει μία ανθρώπινη ζωή – και να βγει και από το αδιέξοδο που, εν προκειμένω, δημιούργησαν οι πολιτικές που εφαρμόζει.
Οι εκπτώσεις σε πολιτικο-δικαιωματικό επίπεδο στα δύο χρόνια της κυβέρνησης έχουν υπάρξει πολλές και ιδιαίτερα οδυνηρές για τον κόσμο της αριστεράς, και όχι μόνο. Το αρμόδιο Υπουργείο πρέπει έστω και την ύστατη στιγμή να βγει από τη λογική του μηδενικού αθροίσματος και να προτείνει έναν αντίστοιχο έντιμο συμβιβασμό: στους θανάτους που έχουν συμβεί ήδη στα hotspot, και για τους οποίους η κυβέρνηση είναι ήδη υπόλογη[6], θα είναι ολέθριο να προστεθεί και ένας νεκρός απεργός πείνας.
Δεν μπορεί η κυβέρνηση να συνεχίζει να ασκεί πολιτική ενκενώ ευθύνης ακόμα και για το πλέον στοιχειώδες: την προστασία της ανθρώπινης ζωής.
__________________
Σημειώσεις
[1] http://www.efsyn.gr/arthro/viaii-paremvasi-gia-ton-mohament-stin-tainiothiki-tis-elladas
[2] Σύμβαση για το Καθεστώς των Προσφύγων, άρθρο 33 (1).
[3] Αυτό με την επιφύλαξη ότι Μοχάμεντ Α. μπορεί να κάνει και χρήση του δικαιώματος άσκησης Αίτησης Ακυρώσεως κατά της απόφασης ενώπιον του αρμόδιου Διοικητικού Εφετείου εντός 60 ημερών.
[4]http://www.hlhr.gr/%CF%80%CF%81%CF%8C%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7-%CE%B4%CE%B9%CE%B5%CE%BE%CF%8C%CE%B4%CE%BF%CF%85-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%BA%CF%81%CE%AF%CF%83%CE%B7-%CE%BF%CE%B9-%CE%B1%CF%80%CE%B5%CF%81/.
[5] Άρθρο 24: «οι αρμόδιες αστυνομικές αρχές μπορούν, με αιτιολογημένη απόφασή τους, να αναβάλουν την απομάκρυνση, για εύλογο χρόνο, λαμβάνοντας υπόψη τις ειδικές περιστάσεις κάθε περίπτωσης».
[6] http://www.solidaritynow.org/joint-statement-many-refugees-must-die-safety-guaranteed-greece/.
*Πηγή: rednotebook.gr