Γενική απεργία σε Αθήνα και Πειραιά που επεκτείνεται σε όλη τη χώρα. Τα πάντα παραλύουν. Οι δρόμοι νεκρώνουν, όλα τα καταστήματα κλειστά. Ούτε νερό, ούτε φως, ούτε τηλέφωνο. Εκατοντάδες χιλιάδες λαού συνοδεύουν στο πρώτο νεκροταφείο τα θύματα του μακελειού της Κυριακής. Την ώρα που η πομπή φτάνει στο Σύνταγμα το πλήθος γονατίζει και ψάλλει το πένθιμο εμβατήριο.
Ένοπλο τμήμα του ΕΛΑΣ συνοδεύει τα φέρετρα με τις σορούς των θυμάτων του μακελειού της 3ης του Δεκέμβρη.
Την ώρα που οι πολίτες της Αθήνας γυρίζουν από την κηδεία στη συμβολή των οδών Αιόλου και Σταδίου από το Ξενοδοχείο «Μητρόπολις» ( σ.σ.: Υπάρχει ακόμη το κτίριο. Το ξενοδοχείο δεν λειτουργεί πια) ταγματασφαλίτες και άντρες της Γενικής και Ασφάλειας που έδρευε στην οδό Πατησίων ανοίγουν πυρ και σκοτώνουν 24 διαδηλωτές και τραυματίζουν εκατοντάδες.
Την ίδια ώρα δυνάμεις του ΕΛΑΣ καταλαμβάνουν τα περισσότερα αστυνομικά τμήματα στην Αθήνα και τον Πειραιά, εκτός από ορισμένα στο κέντρο της πρωτεύουσας. Παράλληλα εκκαθαρίζονται οι Χίτες στο Θησείο που διασώζονται μετά από παρέμβαση των Εγγλέζων. Στον Πειραιά μοναδικά στηρίγματα της κυβέρνησης παραμένουν το οχυρωμένο μέγαρο Βάτη και η Σχολή Δοκίμων που προστατεύουν τα πυροβόλα των βρετανικών πολεμικών σκαφών.
Μπροστά στη γενική κατακραυγή ο Γεώργιος Παπανδρέου υποβάλει την παραίτησή του αλλά την παίρνει πίσω μετά από εντολή του Τσώρτσιλ.
Η εντολή της ΚΕ του ΕΛΑΣ για αναβολή του «Σχεδίου Ενεργείας» και ο περιορισμός των κινήσεων του ΕΛΑΣ προκαλεί σύγχυση και αντιδράσεις. Ο καπετάνιος του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ Σπύρος Κωτσάκης (Nέστορας) γράφει σχετικά στο βιβλίο του «Δεκέμβρης του 1944 στην Αθήνα ( σ.74,75, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1986): « Φθάνει στην ΚΟΑ (σ.σ.: Κομματική Οργάνωση Αθήνας του ΚΚΕ) Ο Φάνης ( σ.σ.: αγωνιστικό ψευδώνυμο του γραμματέα της ΚΟΑ και μέλους του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ Βασίλη Μπαρτζιώτα). «Τι είναι αυτή η αναβολή του αφοπλισμού, η περίσφιξη και παρακολούθηση των Τμημάτων που διατάξατε, Σταύρο ( σ.σ.: Το αγωνιστικό ψευδώνυμο από την κατοχή του Σπύρου Κωτσάκη); Μας σκοτώνουν και θα φυλάμε;». Του εξηγώ πως βγήκαν οι διαταγές ύστερα από σχετική Διαταγή της ΚΕ του ΕΛΑΣ. Μου’ κανε εντύπωση ο θυμός του Φάνη και ότι απευθύνθηκε σ’ εμένα, ενώ ήξερε ότι εμείς εκτελούμε διαταγές της ΚΕ του ΕΛΑΣ και του Γραμματέα του Κόμματος ( σ.σ.: του Γιώργη Σιάντου). Δεν έχουμε καμιά πρωτοβουλία για θέματα που έχουν πολιτικές συνέπειες. Όμως και γενικά για τις κύριες στρατηγικές και ταχτικές ενέργειές μας δεν είχαμε πρωτοβουλία και ευθύνη για το σχεδιασμό τους. Τη μάχη της Αθήνας τη διεύθυνε η ΚΕ του ΕΛΑΣ. Εμείς για την εκτέλεση είχαμε ευθύνη…»…
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ- ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ
Νέο χτύπημα στους αμάχους στις πάνδημες κηδείες των θυμάτων της 3ηςΔεκεμβρίου
« Την άλλη μέρα 4 του Δεκέμβρη κηρύχτηκε γενική απεργία. 20.000 είναι οι απεργοί ( σ.σ: Στον Πειραιά). Απήργησε η εργατιά και σταμάτησε κάθε κίνηση. Απήργησαν οι δημόσιοι υπάλ. oι τραπεζικοί, οι επαγγελματίες.
Στις 4 του Δεκέμβρη γίνεται η κηδεία των 54 νεκρών.
Η νεκρική πομπή με τα φέρετρα των νεκρών του συλλαλητηρίου της 3ης του Δεκέμβρη στο δρόμο για το πρώτο νεκροταφείο. Πίσω διακρίνονται οι Στύλοι του Ολυμπίου Διός. (Φωτογραφία του Dmitri Kessel «Ελλάδα του ’44», εκδόσεις ΑΜΜΟΣ, Αθήνα 1994)
Η κηδεία μετατράπηκε σε μια μεγαλειώδηκια δημοκρατική αντιφασιστική εκδήλωση με σύνθημα «Κάτω η ματωβαμμένη κυβέρνηση Παπανδρέου», κι υπήρξε η μεγαλύτερη εκδήλωση που γνώρισε μέχρι σήμερα η Αθήνα. Για πρώτη φορά παρουσιάστηκε τέτοιος λαϊκός όγκος στο Κέντρο της Αθήνας. Στην κηδεία πήρε μέρος περί τις 600.000 λαός. Όλη η Αθήνα.
Η αστυνομία και πάλιν πυροβόλησε. Οι νεκροί ανέρχονται τώρα σε 70 κι’ οι τραυματίες στους 150…».
(Από την έκδοση της Κομμουνιστικής Οργάνωσης Πειραιά, το Δεκέμβριο του 1945, επανέκδοση από την Τομεακή Οργάνωση Αττικής του ΚΚΕ το 2014.
«Είμαστε εν επαναστάσει»
Από τα «Τετράδια Ημερολογίου ( 1939-1953)» του Γιώργου Θεοτοκά, σ. 529, εκδόσεις Εστία:
«4 Δεκεμβρίου.
Είμαστε εν επαναστάσει. Γενική απεργία. Ο ΕΛΑΣ κατέχει μεγάλες περιοχές της πόλης, κυρίως στην αριστερή όχθη του Ιλισσού, το Κουκάκι, το Φιλόπαππο και γενικά τους προσφυγικούς συνοικισμούς. Σ’ όλα αυτά τα μέρη έλαβε θέσεις μάχης και, από το πρωί, ξανάρχισε τον πόλεμο που είχε με τους Χίτες του Θησείου πριν φύγουν οι Γερμανοί. Οι Χίτες είχανε μείνει εκεί ταμπουρωμένοι όλο αυτό το διάστημα ( αξιωματικοί και ευέλπιδες ως επί το πλείστον) γιατί φοβόντανε να ξεμυτίσουν σε άλλες περιοχές της Αθήνας. Είχαν κάποια οικονομική υποστήριξη, άγνωστο πόθεν, και ζούσανε στρατιωτικά στα σπίτια που κατείχαν. Έκαναν επίδειξη βασιλικών φρονημάτων. Σήμερα, αυτόματα , απλώθηκαν σ’ όλη την περιοχή κι άνοιξε ο πόλεμος. Φυσικά είναι των αδυνάτων αδύνατο να μάθεις ποιος έριξε πρώτος.
Μαχητές του ΕΛΑΣ
Όλη τη μέρα άκουα πυροβολισμούς. Τώρα το βράδυ ενταθήκανε κι ακούω συχνά και κρότους από χειροβομβίδες και όλμους. Έχω την εντύπωση πώς κάτι γίνεται από τα μέρη του Σταδίου, ίσως πολιορκία κανενός αστυνομικού τμήματος. Στον Πειραιά, φαίνεται, οι κομμουνιστές καταλάβανε όλα τα αστυνομικά τμήματα (…).
Κυκλοφόρησα το πρωί, μα δεν κατάφερα να προσανατολιστώ στην πολιτική κατάσταση. Η υπηρεσία πληροφοριών έχει παραλύσει ολότελα. Μόλις και μετά βίας η Κυβέρνηση κι οι Άγγλοι κατόρθωσαν να τοιχοκολλήσουν μερικές προκηρύξεις λιθογραφημένες που το ΚΚΕ τις σκίζει αμέσως και λίγοι προφταίνουν να τις διαβάσουν. Το ραδιόφωνο, χωρίς ρεύμα, φυσικά δε λειτουργεί».
Η εκκαθάριση του Θησείου από τους Χίτες
Έκθεση του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ προς την ΚΕ του ΕΛΑΣ, στις 18.30 το βράδυ στις 4 του Δεκέμβρη:
«1. Η εκκαθαριστική επιχείρησις των Χιτών του Θησείου τελείωσε με ολοκληρωτική εξόντωσή τους, ως αναφέρει η Ταξιαρχία. Οι Χίτες είχαν 100 νεκρούς και 40 αιχμαλώτους ( σ.σ.: Τους περισσότερους Χίτες τους διέσωσαν οι Εγγλέζοι). Ο λαός πανηγυρίζει τη νίκη. Απόπειρα βοήθειας τους από τους Μπουραντάδες τσακίστηκε. 4 Νεκροί Μπουραντάδες. Μετά την επικράτησή μας στο Θησείο οι Άγγλοι κατέφθασαν με το πρόσχημα «να τηρήσουν την τάξη». Ο λαός και δυνάμεις μας αντέταξαν αποφασιστική άμυνα. Προ της επιμονής μας απεχώρησαν. Λάφυρα επιχειρήσεως Θησείου 2 βαρέα πολυβόλα, 2 όλμοι, 1 μυδράλιο, 1 πολυβόλο βαρύ τύπου…, 15-20 αυτόματα, 70 τουφέκια και πυρομαχικά. Κατά την διάρκεια της μάχης Αμερικανοί στρατιώτες και αξιωματικοί εκδηλώθηκαν υπέρ ημών και εδήλωσαν ότι οι Αμερικανοί θα βοηθήσουν.
Αφίσες του ΕΑΜ: « Όλοι στα όπλα», «Όλοι στα οδοφράγματα».
Απώλειες δικές μας 7 νεκροί και 25 τραυματίες. Τμήμα Χωρ/κής Συγγρού αρνήθηκε να παραδόσει τα όπλα.
Άρχισαν επιχειρήσεις εναντίον του.
Σύντομος προβλέπεται ο αφοπλισμός του.
- Σύνολο λαφύρων από αφοπλισμό χωροφυλάκων και τμημάτων υπολογίζεται ότι επαρκεί να εξοπλίση ένα σύνταγμα του ΕΛΑΣ.
- Στα γύρω της Ομόνοιας, οι αστυφύλακες χτυπούσαν τον γυρνώντα άμαχο πληθυσμό από την κηδεία. Επίσης και οι χαφιέδες των ξενοδοχείων χτύπησαν τις μάζες. Υπάρχουν αρκετά θύματα.
- Η απεργία είχε επιτυχία καταπληκτική, τίποτα δεν κινήθηκε. Ηθικό άριστο. Συμμετοχή τεράστια.
- Στρατηγός Νάσης (σ.σ.: Ο υποστράτηγος Πεζικού Παναγιώτης Νάσης ήταν τις μέρες της απελευθέρωσης διοικητής της Εθνικής Πολιτοφυλακής) ρωτά πού να πάη, να ’ρθη σε σας ή να μείνη κοντά μας. Έχει τη γνώμη, ότι πρέπει να’ρθη όπου και σεις.
- Σταθμός Διοικήσεώς μας από αύριο αναδιοργανούται και μεταφέρεται εντός της Αθήνας.
- Προοπτική μας για εξέλιξη αγώνος μέσα στην Αθήνα σε συνδυασμό με τη μαζική πάλη αρίστη.
- Οι άνδρες του αφοπλισθέντος 2ου Συν/τος άλλοι δραπέτευσαν, άλλοι δι’ αγγλικών αυτοκινήτων μεταφέρθηκαν προς Μαλακάσαν.
- Σαράφης και Άρης με τον Παπαδάκη έρχονται εδώ. Σταμάτησαν στη Μαλακάσα. Θα τους στείλουμε σε σας.
- Το 60% των αστυνομικών τμημάτων αφοπλίστηκαν.
- Επιχειρήσεις μας εκκαθαρίσεως εξακολουθούν. Ι. Πυριόχος Συν/χης- Νέστορας Καπετάνιος».
(Σπύρου Κωτσάκη- Νέστορα Καπετάνιου του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ «Δεκέμβρης του 1944 στην Αθήνα», σ. 76, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1986)
Ο αφοπλισμός το 2ου Συντάγματος της ΙΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ
Ο Σπύρος Κωτσάκης ( Νέστορας) Καπετάνιος του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ ( «Δεκέμβρης του 1944 στην Αθήνα», οπ.π, σ.69-71) γράφει για τον αφοπλισμό του 2ου Συντάγματος της ΙΙ Μεραρχίας Αττικοβοιωτίας του ΕΛΑΣ ( ενός από τα καλύτερα εξοπλισμένα τμήματα του ΕΛΑΣ):
« Ξημερώθηκα με μια κουβέρτα στρατιωτική στις πλάτες. Έτσι με βρήκαν τα μαντάτα της καταστροφής. Το 2ο Σύνταγμα της ΙΙ Μεραρχίας, καθώς πήγαινε να πάρει θέση στα Τουρκοβούνια, ( δεν είχε πάρει ακόμα τη Διαταγή να γυρίσει πίσω) αφοπλίστηκε από τους Άγγλους.
Το «κύκλωσαν» τανκς στη Φιλοθέη. Πολλοί ξεγλίστρησαν μόνο με τα ντουφέκια τους. Όλο το βαρύ οπλισμό τον πήραν οι Άγγλοι. Ξυπνώ το Γιάννη ( σ.σ. Πυριόχο), τον Χρήστο ( Προυκάκη) και τον Θάνο ( σ.σ. Θάνος Αθηνέλλης κι αυτός μόνιμος αξιωματικός, ταγματάρχης , επιτελής του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ). Όσο περνάει η ώρα μαθαίνουμε και λεπτομέρειες. Το Σύνταγμα είχε κάμει στάση για ανάπαυση, στο Κολλέγιο στη μάντρα, χωρίς να πάρουν κανένα μέτρο επαγρύπνησης και προστασίας. Λες και πήγαιναν για περίπατο. Εκεί το αιφνιδίασαν οι Άγγλοι. Παρουσιάστηκαν τανκς με τους προβολείς τους πάνω τους. Παράλυσαν. Αφοπλίστηκαν. Πολλοί όμως τα κατάφεραν και ξεγλίστρησαν . Τους άλλους τους φόρτωσαν σε καμιόνια, τους πήγαν στην Πάρνηθα στο Κακοσάλεσι και τους άφησαν. Ο Νικηφόρος ( σ.σ: Δημήτρης Δημητρίου, νεαρός τότε μόνιμος ανθυπολοχαγός, της σχολής Ευλπίδων, καπετάνιος του Συντάγματος) δεν ήταν εκεί. Ωστόσο, ήταν παρών ο ο στρατιωτικός διοικητής του Συντάγματος, μόνιμος ταγματάρχης, Μιχάλης Παπαζήσης, που συνέστησε στους άνδρες να μην προβάλουν αντίσταση και πιάστηκε από τους Εγγλέζους.
Ο Δημήτρης Δημητρίου (Νικηφόρος).
Σε λίγο ήρθε κι ο ίδιος ο Νικηφόρος. Συντριμμένος, κατάχλωμος. Είχε πάει- λέει- στο 5οΣύνταγμα των προαστείων να ελέγξει τα μέτρα για τον αφοπλισμό των σταθμών Χωροφυλακής. Αυστηροί οι στρατιωτικοί τον ρωτάνε αγανακτισμένοι πώς άφησε τη μονάδα του σε μια τέτια περίπτωση τόσο σοβαρής επιχείρησης. Πώς παραβίασε όλους τους κανονισμούς. Δυσκολεύεται να μιλήσει. Προσπαθεί να εξηγήσει, γιατί πήγε στη Διοίκηση του 5ου για να επιβλέψει… Είναι ένας άνθρωπος εξουθενωμένος. Ποτέ δεν είχα ιδεί στη ζωή μου τέτια έκφραση απελπισίας.
Τον στέλνω στο διπλανό δωμάτιο να περιμένει. Βάζουμε τη Θέτιδα (σ.σ. Θέτις Κωτσάκη γυναίκα του Σπύρου Κωτσάκη – Νέστορα, στέλεχος του ΚΚΕ) να κάθεται μαζί, να τον φυλάει μην αυτοκτονήσει.
«Τώρα τι γίνεται;», ρωτάω τους στρατιωτικούς. Σε τέτοιες περιπτώσεις λέει ο Γιάννης ( σ.σ: Πυριόχος μόνιμος συνταγματάρχης , στρατιωτικός διοικητής του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ), «τους δείχνουμε το πιστόλι και τους λέμε πήγαινε στο άλλο δωμάτιο… Για ν’ αποφύγουμε τα στρατοδικεία και την εκτέλεση».
Δε συμφώνησα. Όχι έτσι. Το Κόμμα θ’ αποφασίσει. Τον καλέσαμε και του είπαμε να κάμει μια σύντομη αναφορά. Την έκαμε, και μαζί μ’ ένα συνοδευτικό δικό μας τη στείλαμε αμέσως στην ΚΕ του ΕΛΑΣ (…).
Μ’ εντολή της ΚΕ βγάλαμε συμπληρωματικές διαταγές:
-Να μη συγκρουστούμε με τη Ρίμινι. Να μην εμποδίσουμε τη μετακίνησή της (σ.σ: Από το Γουδί προς το κέντρο της Αθήνας).
-Να γίνουν διαβήματα για την απελευθέρωση των μαχητών του 2ου Συν/τος.
-Σε καμιά περίπτωση να μη δεχθή κανένα τμήμα μας αφοπλισμό, ν’ αμυνθεί μέχρις εσχάτων.
Η ΙΙ Μεραρχία τελικά να εγκατασταθεί έξω από τη γραμμή Χασιά- Μενίδι…».
« Μας διώχνει απ’ το γάμο και μας στέλνει για παλιούρια στην Ήπειρο»
Ο Γιώργος Χουλιάρας από τους πρώτους αντάρτες του ΕΛΑΣ περιγράφει μια συζήτησή του με τον Άρη Βελουχιώτη στη Λιβαδειά:
Ο στρατηγός Σαράφης , ο Άρης Βελουχιώτης και οι επιτελείς του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, μόνιμοι αξιωματικοί οι περισσότεροι με μεγάλη εμπειρία. Τους έστειλαν «για παλιούρια στην Ήπειρο» κατά του Ζέρβα και την καθοριστική μάχη της Αθήνας την ανέλαβε η Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ που συγκρότησε ο Γιώργης Σιάντος με τους στρατηγούς Μάντακα και Χατζημιχάλη.
«… Τον ρωτάω “και τι θα γίνει τώρα;”. Μ’ απάντησε: ” Ό, τι ήταν να γίνει έγινε, οι Άγγλοι μας κήρυξαν κι επίσημα τον πόλεμο και η ηγεσία μας, χωρίς ακόμα να έχει εγκαταλείψει τις επιφυλάξεις της για το ρόλο των Άγγλων, ανασύστησε την Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ, ανέλαβε να διευθύνει η ίδια τον πόλεμο αυτό στην Αθήνα και στέλνει το Γενικό Στρατηγείο, το φυσικό αρχηγό του ΕΛΑΣ, να πολεμήσει τον Ζέρβα. Μας διώχνει απ’ το γάμο και μας στέλνει στα παλιούρια στην Ήπειρο, λες κι εκεί στον Άραχθο και στο Ξεροβούνι θα λυθεί το Ελληνικό πρόβλημα, κι όχι στην Αθήνα”.
(Γιώργου Χουλιάρα ( Περικλή) « Ο δρόμος είναι άσωτος ΕΛΑΣ-ΔΣΕ-Πολωνία» , σ. 374, Ιωάννινα 2005).
*Πηγή: imerodromos.gr
