Μέσα δεν πάει καλά. Όμως έξω διαθέτει ακόμη πολλά περιθώρια κίνησης – που άλλωστε είναι υποχρεωμένος να τα αξιοποιήσει, αν πρόκειται να ξεφύγει από την οικονομική ασφυξία.
Την ώρα που συγκεντρωμένοι συνδικαλιστές καίνε τους αυξημένους λογαριασμούς του ηλεκτρικού και του φυσικού αερίου, ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου αρνείται συμβολικά να τους πληρώσει και οι δικηγορικοί σύλλογοι προσφεύγουν στο Ανώτατο Δικαστήριο της γείτονος, προκειμένου να πετύχουν τον χαρακτηρισμό των αυξήσεων ως αντισυνταγματικών, η πρόσφατη διατάραξη της μεταφοράς φυσικού αερίου από το Ιράν, λόγω βλαβών στο δίκτυο που επικαλέστηκε η ιρανική πλευρά, προκάλεσε μπλακ-άουτ στην κεντρική Τουρκία και υποχρέωσε βιομηχανικές μονάδες να περιορίσουν τη λειτουργία τους.
Είναι αυτή η εικόνα των πραγματικών αδυναμιών της σημερινής Τουρκίας που υποχρεώνει την ηγεσία της να αναζητήσει (πραγματικές και μη) ευκαιρίες επίδειξης δύναμης στο διεθνές πεδίο. Άλλοτε προβάλλοντας ως υποψήφιος μεσολαβητής στη ρωσο-ουκρανική σύγκρουση, άλλοτε κλείνοντας παλαιές αντιπαραθέσεις, οι οποίες αποτελούν πλέον πολυτέλεια (όπως καταδεικνύει η εντατική προσπάθεια επανασυμφιλίωσης με το Ισραήλ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα) και άλλοτε πάλι παροξύνοντας υφιστάμενες εντάσεις, όπως μοιάζει να είναι η επιλογή της Άγκυρας στην κατεύθυνση του Αιγαίου και της ανατολικής Μεσογείου.
Αυτό σηματοδοτούν οι τελευταίες δηλώσεις του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου σχετικά με την ελληνική κυριαρχία επί των νησιών του ανατολικού Αιγαίου.
Το νέο βήμα
Καίτοι διατυπώθηκαν σε ανεπίσημο πλαίσιο, ήτοι σε συνέντευξη στο τουρκικό κρατικό κανάλι TRT δεν παύουν να προέρχονται από τον επικεφαλής της διπλωματίας της γείτονος. Πόσω μάλλον που ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών με τις δηλώσεις του αυτές έφερε κάτι νέο στη συζήτηση: την έμμεση απειλή πολέμου. Η ήδη γνωστή θέση της Άγκυρας (η οποία τον Ιούλιο πήρε και τη μορφή επιστολής προς τον ΟΗΕ, για να απαντηθεί λίγο μετά από την ελληνική αντιπροσωπεία) ότι τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου έχουν στρατιωτικοποιηθεί παρανόμως, συνδέθηκε από τον περασμένο Σεπτέμβριο με την αμφισβήτηση της κυριαρχίας τους, όπως τη διατύπωσε ο Τούρκος υπηρεσιακός υφυπουργός Εξωτερικών Φεριντούν Σινιρλίογλου σε επιστολή του προς τον Αντόνιο Γκουτέρες.
Στην ίδια γραμμή τώρα, ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου κάνει ένα βήμα επιπλέον. Αναφερόμενος στις συνθήκες της Λοζάνης του 1923 και των Παρισίων του 1947 (για την παραχώρηση της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα) υποστήριξε: “Στην επιστολή που γράψαμε αναφέραμε πως η Ελλάδα παραβιάζει τους όρους των συνθηκών, αυτά τα νησιά δόθηκαν υπό όρους, και σε περίπτωση που η Ελλάδα δεν αλλάξει στάση τότε είναι συζητήσιμη η κυριαρχία των νησιών αυτών. Διότι παραβιάζονται οι όροι. Στείλαμε τις επιστολές μας. Θα παρακολουθούμε το ζήτημα αυτό. Αν χρειαστεί θα κάνουμε τις τελευταίες μας προειδοποιήσεις και μετά ξεκινάει αυτή η συζήτηση”. Αναρωτιέται κανείς τι είδους μπορεί να είναι αυτές οι “τελευταίες προειδοποιήσεις” και η μετέπειτα “συζήτηση”…
“Εκτός λογικής”
Ο εκπρόσωπος του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών χαρακτήρισε τις δηλώσεις αυτές όχι μόνο αντίθετες προς το διεθνές δίκαιο, αλλά και “εκτός λογικής”. Και ελληνικές διπλωματικές πηγές παραδέχονται ότι διανύουμε “περίοδο παραλογισμού” στις ελληνο-τουρκικές σχέσεις.
Όμως, η ψυχιατρική μας διδάσκει ότι ένα παραλήρημα μπορεί να είναι άκρως δομημένο. Αντιστοίχως και οι τουρκικοί “παραλογισμοί” αποκαλύπτουν εξαιρετική μεθοδικότητα.
Από την υφαλοκρηπίδα στα χωρικά ύδατα και από την αμφισβήτηση των γραμμών βάσης των τελευταίων (βλ. γκρίζες ζώνες) μέχρι την αμφισβήτηση της κυριαρχίας μεγάλων, κατοικούμενων από ελληνικό πληθυσμό, νησιών η κλιμάκωση των τουρκικών διεκδικήσεων μέσα στα χρόνια είναι σαφής. Όπως άλλωστε είναι σαφής και στο στρατιωτικό πεδίο, λ.χ., από τις παραβάσεις κανόνων εναέριας κυκλοφορίας στις παραβιάσεις εθνικού εναέριου χώρου και εκείθεν στις υπερπτήσεις.
Μικρή σημασία έχει συνεπώς η επιχειρηματολογία σε επίπεδο διεθνούς δικαίου (λ.χ. με την υπενθύμιση των όσων συνεπάγεται κατ’ αναλογίαν για τα νησιά η επαναστρατιωτικοποίηση των Στενών με τη Συνθήκη του Μοντρέ το 1936 που αναθεώρησε τη Συνθήκη της Λοζάνης) ή η επισήμανση λογικών αντιφάσεων: π.χ. του γεγονότος ότι ο Τσαβούσογλου αποκρούει ως ελληνική δολιότητα την επίκληση τουρκικής απειλής για τα νησιά – ενώ ταυτοχρόνως αξιολογεί ως εξ ορισμού αναποτελεσματική απέναντι στην προβαλλόμενη απειλή την ελληνική στρατιωτική παρουσία.
Το ότι αυτά λέγονται στη σκιά μιας διεθνούς αναστάτωσης με αντικείμενο την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας και ευρύτερα την αρχιτεκτονική ασφαλείας της Ευρώπης (όπου η αλλαγή συνόρων αποτελεί μετά το 1945 το απόλυτο ταμπού) καταδεικνύει την τόλμη, αλλά ενδεχομένως και τα όρια του τουρκικού αναθεωρητισμού.
Η Αθήνα μπροστά στην υπόρρητη απειλή χρήσης βίας
Είναι βέβαιο ότι η Τουρκία έχει καταλλήλως προετοιμάσει τον διπλωματικό της φάκελο για το νέο μέτωπο που ανοίγει. Όμως το κρίσιμο είναι ότι μιλά τη γλώσσα της ισχύος: επιδιώκει να εκβιάσει από την Αθήνα μια συνθήκη μειωμένης κυριαρχίας σε τμήματα της επικράτειάς της και το εγχείρημα αυτό δεν έχει νόημα δίχως υπόρρητη απειλή βίας σε περίπτωση μη συμβιβασμού. Το συνοδεύει δε αυτό με την καινοφανή θεωρία ότι οι θεμελιώδεις προβλέψεις της Συνθήκης της Λοζάνης, η οποία όρισε μέχρι σήμερα τα σύνορα των δύο χωρών, τίθενται εκατό χρόνια μετά υπό την αίρεση της εκπλήρωσης οποιουδήποτε άλλου όρου της. Με άλλα λόγια, ότι η ελληνική επικράτεια έχει τις διαστάσεις που γνωρίζουμε υπό “προϋποθέσεις” που εναπόκειται στην Άγκυρα να αναδεικνύει.
Από αυτή την άποψη, δεν είναι δίχως νόημα η αναφορά του κυβερνητικού εκπροσώπου στις απαντήσεις που είναι έτοιμη η χώρα να δώσει “όπου χρειαστεί” – όσο και αν ο ίδιος απέδωσε την στάση της Άγκυρας στη “νευρικότητα που επικρατεί στην Τουρκία”.
“Όλα αυτά τα αβάσιμα, αστήρικτα και χιλιοειπωμένα πράγματα από την πλευρά της Τουρκίας τα αντιμετωπίζει η Ελλάδα με ψυχραιμία και αποφασιστικότητα και δίνει τις απαντήσεις της σε διπλωματικό επίπεδο, αλλά και στο πεδίο και όπου κληθεί και χρειαστεί” τόνισε χαρακτηριστικά ο Γιάννης Οικονόμου. Η “ψυχραιμία” προφανώς παραπέμπει στις αμυντικές συμφωνίες που συνάπτει η κυβέρνηση και το εξοπλιστικό πρόγραμμα που βρίσκεται σε εξέλιξη.
