Σκίστε τα οικονομικά εγχειρίδια! Αυτή φαίνεται πως είναι η εντολή του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, καθώς η χώρα του εισέρχεται σε έναν ακόμη, ισχυρότερο από ποτέ, κύκλο συναλλαγματικής κρίσης.
Τα εγχειρίδια προβλέπουν βεβαίως ότι η περιστολή της νομισματικής πολιτικής αποτελεί το κύριο όπλο καταπολέμησης του πληθωρισμού. Όμως στην Τουρκία ισχύει παραδόξως η άνωθεν εκπορευόμενη άποψη ότι ο φθηνότερος δανεισμός αποκλιμακώνει τον πληθωρισμό. Την Τετάρτη για άλλη μία φορά ο πρόεδρος Ερντογάν διαμήνυσε ότι δεν θα αφήσει να συντριβεί η χώρα του από το “λόμπι των επιτοκίων”.
Επικαλούμενος ισλαμικές διδασκαλίες κατά της τοκογλυφίας, ο Ερντογάν δεσμεύθηκε ότι θα καταπολεμά τα υψηλά επιτόκια για όσο διάστημα παραμένει στην προεδρία, ισχυριζόμενος ότι η χώρα βρίσκεται στο στόχαστρο ξενικής επίθεσης από τις διαδηλώσεις του πάρκου Γκεζί το 2013 και εξής. Συμβούλεψε, δε, τους επιχειρηματίες να επωφεληθούν από τα χαμηλότερα επιτόκια ώστε να δανεισθούν και να επενδύσουν, αντί να παραπονούνται.
Αποφάσεις-σοκ
Εξού και η κεντρική τράπεζα αποφάσισε την Πέμπτη (με το πιστόλι στον κρόταφο, αν λάβουμε υπόψη τις τρεις αποπομπές κεντρικών τραπεζιτών από το 2019 μέχρι σήμερα) τη μείωση του βασικού επιτοκίου κατά 100 μονάδες βάσης, στο 15%, την ώρα που ο πληθωρισμός αγγίζει το 20%. Με άλλα λόγια, η γειτονική χώρα εισέρχεται όλο και πιο βαθιά στην περιοχή των αρνητικών πραγματικών επιτοκίων.
Ακολούθησαν την επομένη οι κρατικές τράπεζες οι οποίες αναπροσάρμοσαν αναλόγως τα επιτόκιά τους, τα οποία μάλιστα στην περίπτωση των στεγαστικών δανείων διαμορφώθηκαν στο 1,20% για όσα δεν υπερβαίνουν το ένα εκατομμύριο λίρες και στο 1,29% για τα υπόλοιπα.
Επρόκειτο για την τρίτη κατά σειρά μείωση επιτοκίων από τον Σεπτέμβριο και θεωρείται περίπου βέβαιο ότι θα ακολουθήσει και άλλη μία τον Δεκέμβριο. Αφότου άρχισε αυτή η πορεία χαλάρωσης, από το 19% στο 15%, η λίρα έχασε περίπου το ένα τέταρτο της αξίας της, με αποτέλεσμα να είναι το νόμισμα με τις χειρότερες επιδόσεις φέτος μεταξύ των αναδυόμενων οικονομιών. Οι μέρες των κλυδωνισμών του 2018 επιστρέφουν.
Η αντίδραση των αγορών ήταν άμεση και διόλου ενθαρρυντική. Η ισοτιμία του νομίσματος υποχώρησε αυθημερόν κατά τουλάχιστον 6%, στις 11,29 λίρες ανά δολάριο, συνεχίζοντας για όγδοη ημέρα την υποχώρησή της και σημειώνοντας αρνητικό ρεκόρ, για να περιορίσει αργότερα τις απώλειες στο 4,3%.
Η νομισματική επιτροπή της κεντρικής τράπεζας δικαιολόγησε τις αποφάσεις της, υποστηρίζοντας ότι οι πληθωριστικές πιέσεις αποτελούν παροδικό φαινόμενο, με ελεγχόμενο από τη νομισματική πολιτική, οφειλόμενο στη διατάραξη της προσφοράς, που αναμένεται να διαρκέσει μέχρι και το πρώτο μισό του 2022.
Άλλοι, πάλι, εκφράζονται λιγότερο κομψά. “Ο Ερντογάν τα κάνει όλα ανάποδα. Οι ηλίθιες μειώσεις επιτοκίων στέλνουν τη λίρα σε σπιράλ θανάτου και η μόνη διέξοδος για την Τουρκία είναι η εγκαθίδρυση συναλλαγματικού συμβουλίου (currency board)” έγραψε στο Twitter ο καθηγητής εφαρμοσμένων οικονομικών, Στίβεν Χάνκε, διευθυντής του Troubled Currencies Project στο Cato Institute. Ο ίδιος υπήρξε ο εισηγητής της ιδέας του συναλλαγματικού συμβουλίου, με την οποία σταθεροποίησε το βουλγαρικό λέβα το 1997, ενώ από το 2018 προτείνει το κλείδωμα της ισοτιμίας της τουρκικής λίρας έναντι του ευρώ ή του χρυσού.
Εκλογές ζητά η αντιπολίτευση
Αλλά τον πρώτο λόγο έχει η πολιτική – ιδίως όταν μιλάμε για πληθωριστικές πιέσεις που ροκανίζουν το εισόδημα των νοικοκυριών. Και ο Ταγίπ Ερντογάν βιώνει πρωτόγνωρη πολιτική αμφισβήτηση εν μέσω της παρούσας οικονομικής κρίσης.
Ήδη από την Τετάρτη ο αρχηγός του Λαϊκού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου και η επικεφαλής του συνεργαζόμενου, αντιπολιτευόμενου εθνικιστικού “Καλού Κόμματος”, Μεράλ Άκσενερ, απευθύνουν εκκλήσεις στον Ερντογάν να σταματήσει την καταστροφική πορεία και ζητούν την άμεση διεξαγωγή πρόωρων βουλευτικών εκλογών (αντί της προγραμματισμένης διεξαγωγής τους το 2023 μαζί με τις προεδρικές εκλογές). Πράγμα που δίνει στους κυβερνώντες τη δυνατότητα να καταγγέλλουν την “καταστροφολογία” ως μικροπολιτικό παιχνίδι της αντιπολίτευσης για να πετύχει προσφυγή στην κάλπη.
Ο Μουχαρέμ Ιντζέ, πάλι, αντίπαλος του Ερντογάν στις τελευταίες προεδρικές εκλογές και ιδρυτής έκτοτε του μικρού αντιπολιτευόμενου Κόμματος της Πατρίδας, προανήγγειλε κατάθεση μήνυσης εναντίον του κεντρικού τραπεζίτη Σαχάπ Καβτσίογλου και της νομισματικής επιτροπής για παράβαση καθήκοντος.
Ένα στρεβλό αναπτυξιακό υπόδειγμα
Τι εξηγεί την επιμονή του Ερντογάν σε μία πολιτική η οποία τον φέρνει πλέον αντιμέτωπο με ένα ευρύτατο φάσμα που ξεκινά από τα νοικοκυριά και περιλαμβάνει όλο και περισσότερους επιχειρηματίες; Η ισλαμική του πίστη, που αναφέρεται συχνά, δεν επαρκεί ως εξήγηση και περισσότερο αφορά την επικοινωνιακή του πολιτική. Η αυτοπαγίδευση σε μία κατεύθυνση στην οποία έχει επενδύσει το προσωπικό του πολιτικό κεφάλαιο είναι μια πρόσθετη ερμηνεία που δεν πρέπει να παραγνωρισθεί. Όμως η βαθύτερη απάντηση έχει να κάνει με τι είναι επί Ερντογάν το αναπτυξιακό υπόδειγμα της Τουρκίας.
Οι (διόλου αμελητέες) οικονομικές επιδόσεις της γείτονος την τελευταία εικοσαετία στηρίχθηκαν σε δύο πυλώνες: την τόνωση της εγχώριας κατανάλωσης και τις κατασκευές, όπου πρωταγωνιστούν όμιλοι διαπλεκόμενοι με το περιβάλλον Ερντογάν. Και στις δύο περιπτώσεις το θεμέλιο ήταν ο φθηνός δανεισμός και οι βραχυπρόθεσμες εισροές κεφαλαίων από το εξωτερικό. Αυτό το μοντέλο, που καταγράφει υψηλούς ονομαστικούς ρυθμούς ανάπτυξης, επιθυμεί να διαφυλάξει ο Ερντογάν, μεταθέτοντας για το μέλλον το σκάσιμο της φούσκας.
