Οι άδειες πόλεις και τα γεμάτα χωριά – μια φορά το χρόνο τέτοια δόξα, μετά ξανά στην ερήμωση – οι γεμάτες παραλίες (αν και λιγότερο γεμάτες από άλλες φορές) έχουν, σχεδόν κατά τα καθιερωμένα, ένα πύρινο φόντο που σιγά σιγά αφαιρεί όσα στρέμματα δάσους έμειναν έξω (;) από τα επενδυτικά σχέδια της “ανάπτυξης”, νυν και πρώην, υποκλέπτοντας σταδιακά στρέμματα ανάσας και κυβικά μέτρα ζωής. Αυτός είναι ο αίθριος Αύγουστος των ημερών μας, ο μήνας των καρπών, της θάλασσας, των πυρκαγιών, ο σύγχρονος άγιος προστάτης των διακοπών και ο πανηγυριώτης. Όλα μαζί. Κι επειδή δεν μπορούσε να υπολείπεται του Ιουλίου, και ως μήνας και ως αυτοκράτορας, τον έκαναν κι αυτόν με 31 μέρες!
Φέτος είναι κι η πανσέληνος που έπεσε ανήμερα με τη μεγάλη του γιορτή, με τις χίλιες Παναγίες, τις αιγαιοπελαγίτικες, τις βουνίσιες, τις στεριανές και με τα πανηγύρια τους.
Δεν είναι η πίστη, ούτε η παράδοση ή το φολκλόρ που κάνει τη γιορτή της Παναγίας ενδιαφέρουσα. Είναι κυρίως η ανθρώπινη διάσταση του θεϊκού. Για την ακρίβεια, η επιστροφή του θεϊκού στην βασική του πηγή, την ανθρώπινη ανάγκη. Όταν ο Θεός έγινε μακρινός πολύ και απρόσιτος – ο Γιαχβέ κάποτε ήταν κοντά στους ανθρώπους, ή, έστω, κοντά στον περιούσιο λαό – χρειάστηκε να φέρουν οι άνθρωποι τον υιό του για να αποκαταστήσουν μια κάποια εγγύτητα, αλλά εν συνεχεία, οι εκκλησίες οργάνωσαν την πίστη ως σύστημα και πήγαν πατέρα και υιό στο μακρινό πέραν του νου και πέραν του χρόνου, οπότε έμεινε παρηγοριά μιά Παναγία.
Αν και οι αρχαίες θρησκείες περιείχαν όλες γυναικείες θεότητες σε περίοπτη θέση και ρόλο, η σκληρή πατριαρχική πίστη των Ιουδαίων τις απάλειψε, προβάλλοντας έναν άνδρα ως τον μοναδικό θεό. Οπότε, αργότερα, η χριστιανική καινοτομία χρειάστηκε την Παναγία για να καλύπτει καθημερινές ανάγκες, να μεσολαβεί στις θεϊκές αρχές, “ίνα μεσιτεύσεις εις τον εκ σου τεχθέντα, ω Δέσποινα του κόσμου γενού μεσίτρια”, όπως λέει το σχετικό απολυτίκιο. Καθότι ως γυναίκα και μάνα μπορούσε να βρίσκεται κοντύτερα στον ανθρώπινο πόνο. Η Παναγιά λοιπόν είναι “ο δικός μας άνθρωπος-θεός”.
Κι έτσι στην “ορθόδοξη” εκδοχή του χριστιανισμού, στην Ανατολή (όπως και στην παρόμοιου χαρακτήρα άλλη άκρη της γης, την Αμερική κάτω από τον Ριο Γκράντε – ενώ ο προτεσταντικός καπιταλιστικός ορθολογισμός υποβάθμισε μέχρι εξαφάνισης το ρόλο και την παρουσία της), πιο γήινη, πιο ανθρώπινη, η Παναγία έγινε το οικείο πρόσωπο του θείου. Και ενώ οι άγιοι έχουν καθορισμένες ειδικότητες ανεξαρτήτως τόπου, οι Παναγίες είναι πολλαπλών χρήσεων, ειδικοτήτων και ιδιοτήτων, για κάθε ανάγκη, ανάλογα με την προτεραιότητα του τόπου.
Εξ ου και τα πάνω από 500 ονόματα που έχει η Παναγία σε όλη την ελληνική επικράτεια, ανάλογα με την παραγωγή της περιοχής, τα ιδιαίτερα αιτήματά της, τα τοπικά έθιμα κλπ. Από την Παναγιά την Πορτοκαλούσα και την Παναγιά την Αμπελακιώτισσα, στην Παναγιά τη Γοργόνα, την Προυσιώτισσα, τη Γεροκομίτισσα, τη Χιλιαρμενίτισσα, τη Πονολύτρια, την Πελαγιανή, την Παρηγορήτρια, την Οικονόμο, μέχρι την Παιδεύουσα και την Μητέρα του Θριάμβου, τη Μητέρα των Χαρισμάτων κ.ο.κ.
Δεν είναι τόσο το υλικά μεταφυσικό που βρίσκει ο Νίκος Καρούζος στην ποίηση και στην σκέψη του, όσο το καθαυτά υλικό, που βρίσκει ο Κοσμάς Πολίτης και ορά στις αγιογραφίες του Νικόλαου Κουτούζη και των άλλων στα νησιά πριν γίνουν τουριστικοί προορισμοί και στα εκκλησάκια τους πριν γίνουν γραφικότητες.
“Οι αγιογραφίες του Κουτούζη, εκείνος ο πνευματοποιημένος ουρανός, ώ, εκείνο το χέρι που ανασηκώνει το πέπλο, – το πόδι (εννοούσε τη γάμπα) της αγίας…
Μα ο Κουτούζης! Αχ, εκείνο το πέπλο, η γάμπα (δηλαδή το πόδι) της αγίας! Μα και τα θαμπά πρωτόγονα εικονίσματα των άγνωστων ζωγράφων στην Πάρο, στη Μύκονο, στη Νιό, μέσα στο σιγανό ψάλσιμο του εσπερινού. Δέσποινα ημών Θεοτόκος… Να, έτσι, βαστάς την καρδιά σου στα δυό χέρια ολόγυμνη…” (Κοσμάς Πολίτης, Η κυρία Ελεονώρα).
Τα πανηγύρια της Παναγίας στο απόγειο του καλοκαιριού, σηματοδοτούσαν από πολύ παλιά την ολοκλήρωση του αγροτικού παραγωγικού κύκλου, όταν οι άνθρωποι και χρόνο έχουν και κάποια λεφτά να ξοδέψουν για να γιορτάσουν, εκδηλώσεις όχι μόνο θρησκευτικής πίστης αλλά και συνεύρεσης, εκτόνωσης, πολυσχιδούς επικοινωνίας.
Φυσικά στα χρόνια μας έχουν συντελεστεί πολύ μεγάλες αλλαγές, όχι μόνο στα δεδομένα του εργασιακού κύκλου, ούτε μόνο στην έκφραση της πίστης, αλλά και στη γενική συνείδηση, αισθητική, κοινωνική, οικογενειακή κ.λ.π.
Κι ωστόσο η ανάγκη της επικοινωνίας παραμένει, η αναζήτηση μιας ζωής έστω και σε απόσπασμα μερικών ημερών, η αναζήτηση του άλλου εαυτού που ξαναχάνεται μόλις περάσεις τα διόδια της επιστροφής, η ιδέα της κοινότητας.
Έστω κι έτσι παραμένουν ζωντανές φωλιές νερού που αναζητούν έναν τρόπο διοχέτευσης.
Τίποτα δεν κλείνει, έστω κι αν το συνοδεύει ένας λυγμός.
