Για μία και μόνη παράσταση στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος ανέβηκε την Πέμπτη 22 Ιουνίου από την ομάδα Θέατρο του Πολέμου (Theater of War) Η Αντιγόνη στο Φέργκιουσον (Antigone in Ferguson). Ψυχή του Θεάτρου του Πολέμου είναι ο σκηνοθέτης, φιλόλογος και μεταφραστής Bryan Doerries (Μπράιαν Ντέρις), ο οποίος πριν χρόνια έκανε μια απλή και αφοπλιστική μέσα από την απλότητά της σκέψη: αν το αρχαίο ελληνικό δράμα του 5ου αιώνα π.Χ., δημιουργούνταν, παιζόταν και απευθυνόταν κατά κύριο λόγο από και προς τους ελεύθερους αθηναίους πολίτες-στρατιώτες της Αθήνας, τότε μήπως θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε πως αυτό λειτουργούσε μεταξύ άλλων και ως ένα είδος drama therapy για τους άντρες που επέστρεφαν από τον πόλεμο στην πόλη και στις οικογένειές τους; Σε μια συνέχεια αυτής της σκέψης, αναρωτήθηκε μήπως θα ήταν δυνατόν και σήμερα αυτά τα έργα να μιλήσουν στην ψυχή ατόμων που βιώνουν ανάλογες κοινωνικές κρίσεις και αποκλεισμούς (πολέμους, λιμούς, βία, αρρώστιες, παραβατικότητα) ώστε να τα βοηθήσουν να επανενταχθούν στην κοινότητα;
Η ομάδα ανέβασε κατά καιρούς σε Αμερική, Ευρώπη και Ιαπωνία και σε ποικίλους χώρους (στρατόπεδα, φυλακές, εκκλησίες, δομές αστέγων κ.ά.) τον Αίαντα και τον Φιλοκτήτη του Σοφοκλή και τον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου (αυτόν τον τελευταίο μάλιστα στο Γκουντάναμο) με τη συνεργασία εθελοντών ηθοποιών. Χαρακτηριστικό όλων των θεατρικών της παραγωγών, οι οποίες έχουν τη μορφή αναλογίου, είναι μια συζήτηση που ακολουθεί του θεάματος και τη συντονίζει ο σκηνοθέτης. Έχοντας ως βάση το «κοινό λεξιλόγιο», όπως το χαρακτηρίζει ο Doerries, που αναπτύσσεται μέσα από την θεατρική παράσταση, συντελεστές και θεατές ανταλλάσσουν απόψεις, καταθέτουν τις σκέψεις τους και φαίνεται να επιδιώκουν να αναδείξουν το όλο εγχείρημα ως μια βαλβίδα εκτόνωσης της κοινότητας που βρίσκεται υπό μεγάλη πίεση σε περιόδους κρίσης.
Στην Αθήνα των μνημονίων το Θέατρο του Πολέμου ήρθε με μια παραγωγή του προηγούμενου Σεπτεμβρίου: Την Αντιγόνη στο Φέργκιουσον. Πρόκειται στην πραγματικότητα για αυτούσιο το έργο του Σοφοκλή, που πραγματεύεται την απαγόρευση του Θηβαίου βασιλιά Κρέοντα να ταφεί ο νεκρός ανιψιός του Πολυνείκης, επειδή υπήρξε εχθρός της πόλης, και την έμπρακτη εναντίωση της αδελφής τού νεκρού Αντιγόνης, που θεωρεί πως μια τέτοια πράξη θα ήταν κατάφορη παραβίαση των θεϊκών και αιώνιων νόμων που προστατεύουν τις σχέσεις αίματος. Αυτός ο αρχαίος μύθος, που ολοκληρώνεται με την εκτέλεση της κοπέλας, συνδέθηκε από τον σκηνοθέτη με ένα τραγικό γεγονός το οποίο συνέβηκε στο Φέργκιουσον των Ηνωμένων Πολιτειών το 2014: ένας νεαρός αφροαμερικανός, δολοφονήθηκε από έναν αστυνομικό και το σώμα του έμεινε για ώρες να κείτεται στο δρόμο χωρίς κανείς να νοιαστεί για αυτό. Ο παραλληλισμός, λοιπόν, με τον νεκρό και άταφο Πολυνείκη της Αντιγόνης υπήρξε προφανής, όπως και με τον κρατικό αυταρχισμό και τη βία που επέδειξε ο βασιλιάς της Θήβας Κρέων.
Ο Doerries, πιστός στο είδος του θεατρικού αναλόγιου, ανέβασε σε δική του απόδοση το σοφόκλειο έργο, απλοποιώντας αρκετά τον λόγο του με στόχο να τον επικοινωνήσει αβίαστα στο ευρύτατο πολυεθνικό σύγχρονο κοινό του. Ανέθεσε σε πέντε εξαιρετικούς ηθοποιούς τους πρωταγωνιστικούς ρόλους: Reg E. Cathey (Κρέων), Anika Noni Rose (Αντιγόνη), Marjolaine Goldsmith (Ισμήνη/Ευριδίκη), David Patrick Kelly (Τειρεσίας/Άγγελος) και Duane Foster (Αίμων)· οι δύο πρώτοι μάλιστα έχουν βραβευτεί στο παρελθόν με Emmy και Tony αντίστοιχα. Αντιστικτικά με τον καθαρό λόγο των επεισοδίων, τα χορικά μελοποιήθηκαν σε γκόσπελ ήχους και εκτελέστηκαν από την Ομάδα τραγουδιστών του Phil Woodmore, η οποία αποτελείται από αστυνομικούς, τις συζύγους τους, δασκάλους και μέλη της κοινότητας πίστης από το Σαιντ Λούις, Μιζούρι (περίπου 20 χορωδοί και 5 μουσικοί).
Πιο συγκεκριμένα στην παράσταση ακολουθήθηκε η δομή της Αντιγόνης με εναλλαγές αναλογίου (επεισοδίων) και χορωδιακών τραγουδιών (στάσιμων). Ο λόγος των χορικών αρκετές φορές τροποποιημένος, εναρμονίστηκε με το τελετουργικό ύφος των μουσικών συνθέσεων και του τρόπου που αποδόθηκαν από τη χορωδία. Το τρίτο και πιο διάσημο στάσιμο της τραγωδίας που μιλά για τον Έρωτα, μετατράπηκε σε έναν ύμνο για την Αγάπη, και συνδέθηκε εννοιολογικά με την εμβόλιμη χορωδιακή σύνθεση του Phil Woodmore Είμαι καλυμμένος (I’m covered), η οποία έκλεισε την παράσταση.
Η «θρησκευτική» Αντιγόνη στο Φέργκιουσον του Bryan Doerries –ο ίδιος, άλλωστε χαρακτηρίζει τον εαυτό του «ευαγγελιστή» του αρχαίου δράματος– και των συνεργατών του διήρκησε μόλις μία ώρα, αλλά ήταν αρκετή για να μαγέψει το κοινό με το αισθητικό της αποτέλεσμα. Στη συνέχεια η προγραμματισμένη συζήτηση, που ακολούθησε με συντονιστή τον ίδιο τον σκηνοθέτη, έδωσε τη δυνατότητα της ανάπτυξης ενός διαλόγου, σύμφωνου με τις προθέσεις της ομάδας «να προάγει τη συμπόνια, την εμπάθεια, την κατανόηση και τη θετική δράση», όπως χαρακτηριστικά αναφερότανε στο πρόγραμμα. Το ουσιώδες, ωστόσο, σε αυτή την παράσταση δεν ήταν η επιτυχής επαλήθευση των συγκεκριμένων προθέσεων, αλλά η ανάδειξη, και συνακόλουθη συνειδητοποίηση από τους θεατές, των δημοκρατικών καταβολών του θεατρικού φαινομένου και του σημαντικού κοινωνικού ρόλου που δύναται να επιτελέσει.
*Η Ναταλί Μηνιώτη είναι Διδάκτωρ Θεατρολογίας.
