«…Κοιτάξτε εσείς τι θα κάνετε τώρα»

Να κάνουμε το βήμα από την ήττα στην ανασύνθεση μιας νέας ριζοσπαστικής αριστεράς¹

Δύσκολα πια μπορεί η κυβέρνηση να υποστηρίζει ότι έχει να προσφέρει ένα «αφήγημα εξόδου» στην κοινωνία. Ψηφίσαμε το Τέταρτο Μνημόνιο για να πάρουμε μια δόση του Τρίτου Μνημονίου και το πιο πιθανό είναι θα χρειαστεί ένα Πέμπτο Μνημόνιο για να μπορέσουμε να πάρουμε κάποια ρύθμιση για το χρέος, την ίδια στιγμή που σε μια πρωτοφανή στη νεώτερη ιστορία κίνηση η κυβέρνηση αποδέχτηκε πολιτικές λιτότητας και πρωτογενή πλεονάσματα αλλά και επιτήρηση της ελληνικής οικονομίας και συνθήκη μειωμένης κυριαρχίας μέχρι το… 2060.

Γιατί; Εμείς δεν θα πούμε ότι δεν είναι καλοί διαπραγματευτές ακόμη και εάν όντως πήγαν με τη λογική να παρακαλέσουν να πάρουν απλώς κάτι που να μπορούν να παρουσιάζουν ως «επιτυχία. Το πρόβλημα είναι ότι πήγαν για διαπραγμάτευση σε κάτι που ούτως ή άλλως μόνο με ρήξη μπορεί να αντιμετωπιστεί. Δεν είναι ότι δεν πείστηκαν οι Ευρωπαίοι και τα κοράκια του ΔΝΤ αλλά ότι ούτως ή άλλως έχουν μια πολύ συγκεκριμένη κατεύθυνση.

Γι’ αυτό και λέμε ότι δεν μπορούμε να συζητάμε για έξοδο από το χρέος, για ανάκαμψη της οικονομίας, για ανάπτυξη, παραμένοντας εντός των απαιτήσεων των δανειστών. Τα μνημόνια είναι καθεστώς, δεν είναι απλώς κάποια μέτρα. Και ο μεγάλος εκβιασμός των μνημονίων είναι η παραμονή στην ευρωζώνη. Να το πούμε πολύ απλά: η κουβέντα για το ότι δεν μπορούμε παρά να κάνουμε αναγκαστικές υποχωρήσεις έναντι των δανειστών έχει νόημα μόνο εάν θεωρούμε ότι δεν υπάρχει ζωή έξω από το ευρώ. Γι’ αυτό και εμείς τολμάμε και λέμε ότι ναι υπάρχει ζωή έξω από το ευρώ, υπάρχει ζωή ακόμη και έξω από την ΕΕ. Για την ακρίβεια λέμε ότι μόνο εκεί υπάρχει ζωή.

Διαφορετικά θα συνεχίσουμε να βλέπουμε τον αργό θάνατο μιας κοινωνίας

• Που θα βρίσκεται στο όνομα της αποπληρωμής του χρέους σε διαρκή μνημόνια μέχρι το 2060 μπορεί και αργότερα.

• Που θα υποχρεώνεται για δεκαετίες σε εξοντωτικά πρωτογενή πλεονάσματα.

• Που θα βρίσκεται σε ύφεση ή σε πολύ στάσιμη ανάπτυξη για όλα τα επόμενα χρόνια.

• Που στην καλύτερη περίπτωση θα δει να περνάνε πάνω από 10 χρόνια για να φτάσουμε σε επίπεδα ανεργίας ανάλογα με αυτά του 2009

• Που θα υποχρεωθεί να πουλήσει ή να ενεχυριάσει κάθε πλευρά του δημόσιου πλούτου, την γη, το νερό, τους ελεύθερους χώρους.

• Που θα εξαρτάται ξανά από τα μεταναστευτικά εμβάσματα γιατί για τη νεολαία αλλά και μεγάλο μέρος της εργατικής τάξης δεν θα έχει μέλλον εδώ για πάρα πολλά χρόνια.

Γι’ αυτό το μέλλον μιλάμε και όχι απλώς για ένα ή δύο χρόνια ή έστω 5 δύσκολα χρόνια αλλά για δεκαετίες. Ναι, μπορεί να έρθουν επενδυτές, αλλά για να αγοράσουν μπιρ παρά και να εκμεταλλευτούν φτηνό δυναμικό. Ναι, μπορεί να έχουμε και «ονομαστικούς ρυθμούς ανάπτυξης», αλλά θα αφορούν κυρίως τα κέρδη των επιχειρήσεων. Ναι, μπορεί και να «ξαναβγούμε στις αγορές» για να δανειζόμαστε αλλά για να μπορούμε να συνεχίσουμε να αποπληρώνουμε ένα χρέος ληστρικό.

Και, ναι, μπορεί μέσα σε όλα αυτά αρκετοί να επιβιώσουμε. Να περιορίσουμε τις ανάγκες μας. Να δουλεύουμε σαν τα σκυλιά για ελάχιστα. Να αναγκαζόμαστε να αγοράζουμε μόνο από όσους θα στηρίζονται σε μισθούς πείνας μετακυλύοντας την κρίση στις πλάτες εργαζομένων τους. Να στείλουμε τα παιδιά μας στο εξωτερικό για να είναι λιγότερο βάρος. Να ξεσπάμε κάθε τόσο με μεμψιμοιρία σε όποιο φουκαρά θα μας φαίνεται ότι μας παίρνει τη θέση, Έλληνα ή μετανάστη. Να βλέπουμε μια χώρα να γίνεται οικόπεδο. Να μισούμε τελικά και να ντρεπόμαστε για αυτό που είμαστε

Μα θα πει κανείς ότι κουράστηκε ο κόσμος. Τι θες να κάνει; αναρωτιούνται πολλοί. Τον νοιάζει να μπορεί να γυρνάει σπίτι το βράδυ και να είναι από τη δουλειά και όχι από μια μέρα ακόμη στο ψάξιμο. Μόνο που μπορεί να ξαναβρεθεί στο ψάξιμο. Το δάνειο να ξαναγίνει αδύνατο να αποπληρωθεί και αυτή τη φορά να μην τον περιμένει ο Νόμος Κατσέλη αλλά η εταιρία είσπραξης «κόκκινων δανείων» και ο πλειστηριασμός. Γιατί τα 200 επιπλέον ευρώ που έδινε ο παππούς από τη σύνταξη κόβονται την 1 Ιανουαρίου του 2019. Γιατί το νοσοκομείο μπορεί να βρεθεί με ακόμη μικρότερο προσωπικό και να είναι αυτός ή ένα δικό του πρόσωπο το «έκτακτο περιστατικό» που «δυστυχώς στάθηκε αδύνατο να εξυπηρετηθεί».

Εμείς δεν λέμε ότι η εναλλακτική που προτείνουμε είναι εύκολος δρόμος. Και τις δυσκολίες γνωρίζουμε και τους κινδύνους. Λέμε ότι είναι ο μόνος τρόπος όχι μόνο να γλυτώσουμε τα χειρότερα, αλλά και να μπορέσουμε να γράψουμε ένα νέο μέλλον για αυτή τη χώρα με τις εργαζόμενες και τους εργαζομένους, τη νεολαία, τους επιστήμονες στο τιμόνι, όχι την κακόφημη επιχειρηματικότητα, κρατικοδιαίτη και ληστρική, ούτε τους τραπεζίτες, ούτε τους δανειστές.

Γι’ αυτό και λέμε ότι άλλος δρόμος πρώτα από όλα σημαίνει ρήξη με τη «μεγάλη αφήγηση» της ελληνικής αστικής τάξης εδώ και πολλές δεκαετίες: την πρόσδεση στην Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση και ιδίως στο κοινό νόμισμα. Το γιατί χρειάζεται αυτή η ρήξη το ζούμε καθημερινά. Το πώς μπορεί να γίνει η ρήξη πια ξέρουμε ότι είναι εφικτό. Και μελέτες υπάρχουν και επιστημονικές επεξεργασίες και επιδίωξε και η Λαϊκή Ενότητα με τη δική της πρόταση να συνεισφέρει σε αυτό. Σε τελική ανάλυση, το ίδιο το γεγονός ότι επισήμως ξεκίνησε η διαδικασία του Brexit χωρίς να ξεσπάσουν οι… 7 πληγές του Φαραώ κάτι δείχνει.

Εμείς από τη μεριά μας θέλουμε να επιμείνουμε, όμως, σε ένα πράγμα. Η ρήξη, η επιστροφή σε εθνικό νόμισμα, η ανάκτηση δημοκρατικού ελέγχου πάνω στις οικονομικές αποφάσεις, η αποδέσμευση από τον ασφυκτικό κλοιό των κανονισμών και των οδηγιών της ΕΕ δεν είναι μια «τεχνική» αλλαγή. Είναι μια πολιτική τομή και μια κοινωνική ανατροπή.

Το εθνικό νόμισμα και ένα εθνικοποιημένο τραπεζικό σύστημα μαζί με την άμεση στάση πληρωμών στο χρέος και την αύξηση της δημόσιας δαπάνης αποτελούν απλώς αναγκαίες αφετηρίες. Αντιστρέφουν πλευρές της προηγούμενης καταστροφής, επιτρέπουν μια πρώτη αύξηση της απασχόλησης και δίνουν εργαλεία για την άσκηση πολιτικής, αλλά δεν εξαντλούν τον «άλλο δρόμο».

Αυτός απαιτεί άλλο προσανατολισμό και άλλα κοινωνικά κριτήρια για το αναπτυξιακό υπόδειγμα. Απαιτεί έμφαση στο δημόσιο τομέα αντί να ξεπουλιούνται οι δημόσιες επιχειρήσεις ή οι συνεταιριστικές (συνήθως αφού πρώτα είχαν οδηγηθεί σε χρεοκοπία από διοικήσεις που νοιάζονταν πρώτα και κύρια για την άσκηση πολιτικής). Σημαίνει νέο μοντέλο αγροτικής παραγωγής και νέο συνεταιριστικό κίνημα. Σημαίνει δημόσιο ενεργειακό τομέα και όχι ξεπούλημα της υποδομής βαριάς βιομηχανίας που έχουμε. Σημαίνει ότι εάν υπάρχουν εργοστάσια που τα έκλεισαν οι ιδιοκτήτες (αφού πρώτα έστειλαν τα κεφάλαια στο εξωτερικό) –και τέτοια βιομηχανική κουφάρια βλέπουμε αρκετά στις διάφορες ΒΙ.ΠΕ ανά την Ελλάδα– αυτά θα πρέπει να μπορούν να τα αναλαμβάνουν οι εργαζόμενοι τους και να τα λειτουργούν απαλλαγμένα από χρέη και με αυτοδιαχείριση αντί να μπορούν οι τράπεζες να τα πουλάνε φτηνά σε νέους επενδυτές που θα τα λειτουργήσουν με απολύσεις και χειρότερες συνθήκες. Γιατί οι αλλαγές με τα κόκκινα δάνεια στην πραγματικότητα αφορούν μια ολόκληρη προσπάθεια αναδιάρθρωσης της ελληνικής οικονομίας με προσπάθεια να μπορέσουν ιδιώτες «επενδυτές» να αγοράσουν φτηνά. Άλλος δρόμος σημαίνει αναβάθμιση και όχι διάλυση της δημόσιας παιδείας, υγείας και ασφάλισης. Σημαίνει νέο διεθνισμό και νέα αλληλεγγύη γιατί στην κοινή προσπάθεια οι μετανάστες και οι πρόσφυγες θα είναι εκεί σύμμαχοι στη νέα προσπάθεια, την ώρα που ήδη έχουμε δει όλους τους εθνοκάπηλους και τους κατ’ επάγγελμα πατριώτες να στρατεύονται με τις κυρίαρχες δυνάμεις

Σημαίνουν διαρκείς ρήξεις και συγκρούσεις και ανατροπές απέναντι σε όλους όσους θα σταθούν απέναντι και – δεν φοβόμαστε να το πούμε – σε τελική ανάλυση μια σύγχρονη σοσιαλιστική προοπτική. Όμως, άλλος δρόμος δεν υπάρχει.

Ξέρουμε ότι πολλοί μπορεί να ανησυχούν ότι θα μας στήσουν γεωπολιτικές περιπέτειες, «θερμά επεισόδια», ιδίως με την αυταρχική συμπεριφορά του καθεστώτος Ερντογάν απέναντι στον Τουρκικό και Κουρδικό λαό. Εμείς απαντάμε ότι η καλύτερη άμυνα μιας κοινωνίας είναι τα κινήματά της, όχι οι εθνοκάπηλοι, είναι ο αγωνιζόμενος λαός, είναι ο διεθνισμός και η αλληλεγγύη με τους αγωνιζόμενους λαούς και όχι οι συμφωνίες με τους στρατοκράτες του ΝΑΤΟ ή οι συμφωνίες με την κυβέρνηση του Ισραήλ που εντείνει την καταπίεση του Παλαιστινιακού λαού.

Όλα αυτά –ας μην γελιόμαστε– θα απαιτήσουν μεγάλη κινητοποίηση και στράτευση. Σε μεγάλο βαθμό η προετοιμασία πρέπει να γίνει τώρα, να είναι ένα νήμα που διαπερνά και τις τωρινές αντιστάσεις που παρ’ όλες τις δυσκολίες και τις επιπτώσεις της ήττας δεν είναι μικρές. Γιατί παρά το γενικό τοπίο ήττας είχαμε και ελπιδοφόρα σημάδια: Είδαμε περισσότερο και πιο μαχητικό κόσμο στις κινητοποιήσεις για το Τέταρτο Μνημόνιο. Σε διάφορους εργασιακούς χώρους βλέπουμε μικρότερες και μεγαλύτερες αντιστάσεις. Οι δημόσιοι υπάλληλοι επιμένουν να σπάνε τα νεύρα στους δανειστές αρνούμενοι την αξιολόγηση. Οι φοιτητές δεν το βάζουν κάτω, αναζητούν αντιστάσεις και σε περιπτώσεις όπως η Πολυτεχνική Ξάνθης έχουν δώσει και τη μεγάλη μάχη για να υπερασπιστούν τη δημοκρατία απέναντι σε έναν έρποντα ακαδημαϊκό φασισμό. Στα τοπικά κινήματα και στα κινήματα για την υπεράσπιση των ελεύθερων χώρων βλέπουμε μεγαλύτερη κινητικότητα και διάθεση συντονισμού, ιδίως τώρα που είναι μπροστά μας το μεγάλο φαγοπότι. Εξακολουθούμε να έχουμε ένα σημαντικό κίνημα αλληλεγγύης στους πρόσφυγες, κίνημα αντίστασης στο ρατσισμό και το φασισμό, κίνημα απάντησης στις ναζιστικές συμμορίες που προσπαθούν να σηκώσουν ξανά κεφάλι, κίνημα που στην πραγματικότητα δεν πρέπει να περιγράφεται με όρους αλληλεγγύης αλλά πολύ περισσότερο με όρους οικοδόμησης μιας νέας ενότητας του λαού, νέας ενότητας των «από κάτω», νέας ενότητας όσων θέλουν να μοιραστούν τον αγώνα και όχι τη δυστυχία και την καταπίεση.

Όμως, δεν φοβόμαστε να το παραδεχτούμε η κατάσταση του κινήματος δεν είναι αυτή που απαιτούν οι καιροί. Ούτε η κατάσταση της Αριστεράς. Και ξέρουμε ότι στα μάτια πολλών αγωνιστριών και αγωνιστών μπορεί και η ΛΑΕ να φαντάζει μέρος του προβλήματος. Και όντως αντικειμενικά, με βάση όχι τι πιστεύουμε για τον εαυτό μας αλλά πώς είναι η κατάσταση στην κοινωνία, πραγματική Αριστερά δεν υπάρχει.

Η Αριστερά στον τόπο μας δεν στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων και εμείς κάνουμε την αυτοκριτική μας για αυτό. Δεν ήμασταν προετοιμασμένες και προετοιμασμενοι για τις προκλήσεις. Δεν κάναμε την αναγκαία προεργασία. Δεν οικοδομήσαμε αρκετά αναχώματα στην συνθηκολόγηση ακόμη και όταν φαινόταν ότι αυτή ερχόταν. Δεν δείξαμε την εμπιστοσύνη που έπρεπε σε μια κοινωνία και σε ένα λαό που τον Ιούλη του 2015 έδειξε ότι είχε πραγματικά περισσεύματα αντοχής, οργής και αγωνιστικότητας. Πληρώνει ο λαός τώρα και τη δική μας απρονοησία και τη δική μας ενασχόληση με το μικρόκοσμό μας αντί για τα μεγάλα ερωτήματα. Ένας λαός που έδειξε ξανά και ξανά ότι είναι έτοιμος να κάνει τη μεγάλη αποκοτιά και έχει ανοιχτά τα αυτιά σε όποια και όποιον δοκιμάζει να προσφέρει κριτική ανάγνωση της πραγματικότητας και εναλλακτική αφήγηση για το μέλλον. Εμείς λοιπόν δεν ερχόμαστε να πούμε εδώ «εμείς τα λέγαμε», δεν εκπροσωπούμε κάποια αυτοδικαίωση αλλά θέλουμε να συμβάλουμε στην αναγκαία αυτοκριτική της Αριστεράς.

Γιατί δυστυχώς το σημερινό τοπίο της Αριστεράς εμπνέει πραγματικά εμπιστοσύνη ότι τα πράγματα μπορούν να πάνε καλύτερα.

• Κυριαρχεί ο κατακερματισμός και η λογική όχι απλώς της αυτοεπιβεβαίωσης αλλά «να κοντύνει ο πιο κοντινός μου για να φαίνομαι λίγο πιο ψηλός» μέσα σε ένα τοπίο συντριβής.

• Αναπτύσσονται νέοι σεχταρισμοί και νέες αυταρέσκειες την ώρα που χρειαζόμαστε υπερβάσεις και ενότητες.

• Σε κρίσιμα πεδία όπως π.χ. το συνδικαλιστικό ταξικό κίνημα αντί για τάσεις ενότητας και συσπείρωσης με στόχο πραγματικά ένα νέο εργατικό κίνημα για τη νέα εποχή των Μνημονίων, αυτό που έχουμε είναι κατακερμαρτισμός και άρνηση συνεργασίας παρότι δεν υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές.

• Εμφανίζονται επικίνδυνες τάσεις αντιγραφής της αστικής πολιτικής, του παραγοντισμού, της παρέμβασης μόνο μέσω λόγων και όχι μέσω πράξεων, του άγχους της δημοσιότητας, της αυτοπροβολής, την ώρα που όλοι ξέρουμε ότι την Αριστερά την χτίζουν οι αγώνες και όχι οι περσόνες, η συλλογική δράση και όχι η ατομική δημοτικότητα.

• Ακόμη χειρότερα, εμφανίζονται και διάφοροι που θεωρούν ότι μπορούμε και να ξεμπερδεύουμε με την Αριστερά, ότι δεν μετράει η διάκριση Δεξιάς και Αριστεράς, ότι μπορούμε να φτιάξουμε κινήματα χωρίς αξιακό περιεχόμενο και ιδεολογική στρατηγική.

Η Λαϊκή Ενότητα δεν έχει φοβηθεί να αναλάβει τις ευθύνες της. Έχει κάνει λάθη και έμπρακτα τα έχει διορθώσει. Δεν διεκδικεί ούτε το αλάθητο, ούτε το μονοπώλιο της απόλυτης αλήθειας. Δεν πιστεύει ότι η ίδια αποτελεί το μέτωπο κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων που σήμερα έχουμε ανάγκη. Πιστεύει όμως ότι μπορεί να συμβάλει και να πάρει πρωτοβουλίες. Και η πρότασή μας είναι σαφής. Απευθύνουμε ανοιχτό κάλεσμα σε όλες τις αριστερές ριζοσπαστικές αντιμνημονιακές δυνάμεις, όλες τις δυνάμεις, τις αγωνίστριες και τους αγωνιστές που θέλουν ένα ρεύμα ρήξης με το χρέος, τους ευρωμονοδρόμους, το ευρώ, τα μνημόνια με βάση τους ακόλουθους άξονες

• Συντονισμό σε κάθε επίπεδο μέσα στο κίνημα. Ταξικό ρεύμα για την ανασυγκρότηση του εργατικού κινήματος. Ενωτική δράση της φοιτητικής Αριστεράς. Ενωτική δράση στην αλληλεγγύη και τον αντιφασισμό. Κοινό μέτωπο ενάντια στους πλειστηριασμούς, στο δρόμο που άνοιξε η ενωτική δράση της Θεσσαλονίκης. Ενωτική δράση και συγκρότηση στα τοπικά κινήματα, στα κινήματα για τους ελεύθερους χώρους και τα κοινά αγαθά, προεργασία για ενωτικά αυτοδιοικητικά ριζοσπαστικά σχήματα.

• Διάλογο για το πρόγραμμα και την εναλλακτική. Περισσότερο παρά ποτέ χρειαζόμαστε ένα φόρουμ της ριζοσπαστικής Αριστεράς, που να συζητήσει για το πρόγραμμα και την εναλλακτική, να φέρει κοντά και σε κοινές επεξεργασίες διανοούμενους και αγωνιστές, να μάθει και να διδαχθεί από την εμπειρία και τη «συλλογική σοφία» των ίδιων των αγωνιστών, να διαμορφώσει μια πειστική πρόταση για έναν ριζοσπαστικό οδικό χάρτη ανατροπών.

• Πολιτικό και κοινωνικό μέτωπο. Ριζοσπαστικό στο περιεχόμενο. Αναγκαία αντικαπιταλιστικό και αντιιμπεριαλιστικό αλλά συνάμα και λαϊκό και ανοιχτόκαρδο. Που να αγκαλιάσει τους ανθρώπους της αγωνίας και του αγώνα και να τους κάνει πρωταγωνιστές και όχι αφισοκολλητές. Που να έχει το βλέμμα του όχι στις εκλογές αλλά στη διαμόρφωση άλλου συσχετισμού στην κοινωνία, στις σκέψεις και τις πρακτικές των ανθρώπων πρώτα και κύρια και μετά στην κάλπη. Που να θελήσει να είναι η ραχοκοκαλιά μιας νέας ανάτασης του λαού και της κοινωνίας.

Εμείς με κριτήριο την επάρκεια των απαντήσεων που δίνουμε σε αυτά τα ερωτήματα θεωρούμε ότι κρινόμαστε. Το ίδιο και η υπόλοιπη Αριστερά. Για να μπορούμε να κοιτάζουμε στα μάτια μια κοινωνία, τις προσδοκίες της οποίας πολλές φορές προδώσαμε. Για να πάμε από την ήττα στην ανασυγκρότηση του κινήματος και στην ανασύνθεση μιας νέας ριζοσπαστικής Αριστεράς.

Φέτος έχουμε δυο μεγάλες επετείους. Που πρέπει να μας εμπνεύσουν.

Η μία είναι τα 150 χρόνια από την πρώτη έκδοση του Κεφαλαίου του Καρλ Μαρξ. Του θεωρητικού κειμένου που δεν έδειξε μόνο τους μηχανισμούς και τους τρόπους αναπαραγωγής του καπιταλιστικού συστήματος αλλά και το πώς ένα σύστημα που στηρίζεται στην εκμετάλλευση και λεηλατεί καθημερινά τη μισθωτή εργασία είναι ένα σύστημα δομικά αντιφατικό, πάντα επιρρεπές στην κρίση αλλά και ανοιχτό στη δυνατότητα της ανατροπής, γιατί στο εσωτερικό του εμπεριέχει στους αγώνες των εργαζομένων, τον αγώνα της ζωντανής εργασίας, τη δυνατότητα του κοινωνικού μετασχηματισμού.

Η δεύτερη είναι τα 100 χρόνια από τον Οκτώβρη του 1917. Του πρώτου «άλματος στον ουρανό». Της πρώτης νικηφόρας επανάστασης. Του φωτεινού παραδείγματος που δείχνει ότι οι λαοί μπορούν να κάνουν τις μεγάλες ανατροπές και να οικοδομούν το δικό τους μέλλον. Μέλλον που μπορεί προσωρινά να ηττηθεί, όπως και έγινε τελικά στη Σοβιετική Ένωση αλλά τους ανήκει για πάντα.

Όμως, κλείνοντας, εγώ θέλω να σταθώ και σε μια άλλη επέτειο

Πριν από 72 χρόνια ο Άρης Βελουχιώτης περνούσε στην αιωνιότητα. Κυνηγημένος από τους μοναρχοφασίστες και αποκηρυγμένος από το Κόμμα του, σε μια από τις πολλές παλινωδίες που κάνουν την Αριστερά στον τόπο μας το «δέντρο που πληγώναμε». Όμως, το παράδειγμά του, παράδειγμα αφοσίωσης στο λαϊκό αγώνα, αυταπάρνησης και εμπιστοσύνης στο λαό μας εμπνέει και θα μας εμπνέει. Και τα τελευταία λόγια του πάντα θα σηματοδοτούν το χρέος πάνω σε όλες και όλους μας

«…Κοιτάξτε εσείς τι θα κάνετε τώρα».