Το συνέδριο της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ), έχει ως θέμα το υπό διαβούλευση νέο θεσμικό πλαίσιο των ΟΤΑ. Για να δούμε όμως, ποια μπορεί να είναι η τύχη του θεσμικού πλαισίου που θα «αντικαταστήσει» τον Καλλικράτη, ποιο το βάθος των αλλαγών, ποια τα περιθώρια χρηματοδότησης του, θα πρέπει πρώτα απ όλα να δούμε, ποια είναι η γενικότερη κατάσταση, οι δεσμεύσεις της χώρας, προφανώς και η διάθεση των ίδιων των αιρετών.
Η χώρα και η κοινωνία βιώνει τις επιπτώσεις μιας ανεπανάληπτης κρίσης, που ξεπερνάει σε μέγεθος, επιπτώσεις και διάρκεια, όλες τις προηγούμενες. Βρισκόμαστε στον δεύτερο χρόνο της μνημονιακής πια θητείας της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ–ΑΝΕΛ και συνεχίζεται με μεγαλύτερη ένταση η υλοποίηση των πολιτικών, όπως συνομολογήθηκαν στα τρία μέχρι στιγμής καταστροφικά μνημόνια.
Με τον πρόσφατο μάλιστα ανασχηματισμό, αυτό σηματοδοτείται από την τοποθέτηση σε θέσεις κλειδιά, υπουργών «φίλων των Αμερικανών», είτε πολιτικών προθύμων, που άδραξαν την ευκαιρία να κάνουν υπουργική καριέρα ολοκληρώνοντας την εκποίηση της δημόσιας περιουσίας και της κατεδάφισης των εργασιακών δικαιωμάτων. Ζητήματα που ως γνωστό βρίσκονται στον πυρήνα της «διαπραγμάτευσης» κυβέρνησης –δανειστών στα πλαίσια της Β΄ αξιολόγησης. Εξάλλου ο ίδιος ο πρωθυπουργός έδωσε το στίγμα της επόμενης μέρας παρακινώντας τους υπουργούς να «ξενυχτήσουν» για να ολοκληρωθεί ταχύτατα η Β΄ αξιολόγηση, με ότι αυτό σημαίνει για τη χώρα και την πληττόμενη κοινωνία.
Το ευχάριστο είναι πως παράλληλα και κόντρα σε όλα αυτά, το τελευταίο διάστημα αναπτύσσονται κοινωνικές αντιστάσεις, αντιστάσεις που στέλνουν ελπιδοφόρα μηνύματα. Το κίνημα κατά των πλειστηριασμών και οι μαζικές ενωτικές κινητοποιήσεις των συνταξιούχων, δείχνουν πως οι νικηφόροι και αποτελεσματικοί αγώνες μπορούν να ανεβάσουν το αγωνιστικό φρόνημα του λαού και της νεολαίας, να επαναφέρουν την εμπιστοσύνη για την χρησιμότητα και την δυναμική των συλλογικών ενωτικών αγώνων.
Η Αυτοδιοίκηση ως θεσμός, ως συγκρότηση που επηρεάζει τη ζωή και την καθημερινότητα των πολιτών, αποτελεί το κατεξοχήν θύμα της επταετίας των μνημονίων. Τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν την κατάσταση της, είναι η οικονομική κατάρρευση των πόρων της, η μη εκπλήρωση των στοιχειωδών κοινωνικών υποχρεώσεων της απέναντι σε πολίτες που πλήττονται πολλαπλώς από τα μνημονιακά μέτρα, αλλά και η εκπροσώπηση στην πλειοψηφία των ΟΤΑ Α΄ και Β΄ βαθμού, από διοικήσεις που συμφωνούν η αποδέχονται το μνημονιακό πεπρωμένο.
Βασικό στοιχείο ενός θεσμικού πλαισίου των ΟΤΑ, είναι η χρηματοδότηση του. Πως έχουν όμως σήμερα τα οικονομικά δεδομένα. Είναι γνωστό, πως το σημαντικότερο έσοδο των προϋπολογισμών των ΟΤΑ αποτελούν οι κεντρικοί αυτοτελείς πόροι (ΚΑΠ), η κατάρρευση των οποίων συνεχίζεται με ρυθμό χιονοστιβάδας. Οι πόροι αυτοί από τη θεσμοθέτηση τους συνδέθηκαν με:
1.το φόρο εισοδήματος (20%). 2.Τα τέλη κυκλοφορίας (50%).
3.Το φόρο μεταβίβασης (3%). 4.Τους τόκους των καταθέσεων (20%).
Ωστόσο, επειδή ποτέ δεν αποδόθηκαν τα έσοδα αυτά στο σύνολό τους, δημιουργήθηκε η πρώτη γενιά των λεγόμενων παρακρατηθέντων. Έτσι, το 2009, μετά από χρόνια διεκδικήσεων, υπήρξε ρύθμιση χρεών για τη χρονική περίοδο από την καθιέρωση των ΚΑΠ έως και το τέλος του 2008.
Δόθηκαν μόλις 1,7 δις (εκκρεμεί η τελευταία δόση 241 δις του 2016) από τα 5 περίπου δις των υπεξαιρεθέντων.
Με την εφαρμογή του Καλλικράτη επανακαθορίστηκαν οι ΚΑΠ επί τω χείρον, προσδεμένοι στη ίδια λογική της σχέσης με τους δυναμικούς φόρους.
Τώρα προέρχονται από (άρθρο 259 του ν.3852/2010) 1. Το φόρο εισοδήματος (19,5%). 2. Το Φ.Π.Α) (12%). 3. Τον Ε.Ν.Φ.Ι.Α (11,3%).
Ωστόσο παρά το συγκεκριμένο νόμο, ουδέποτε και στα επόμενα χρόνια πραγματοποιήθηκαν οι αποδόσεις που προβλέπονταν με αποτέλεσμα την συσσώρευση περίπου 10 δις νέων παρακρατηθέντων!
Οι μέχρι τώρα κυβερνήσεις επικαλούμενοι τη δημοσιονομική συγκυρία, την παρατεταμένη ύφεση, τα μνημόνια, τις θεσμικές παρεμβάσεις όπως η εφαρμογή του ΜΠΔΣ (Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής), τις οριζόντιες περικοπές του κρατικού Προϋπολογισμού, προκάλεσαν επιπλέον μειώσεις των ΚΑΠ που αγγίζουν το 60%. Να θυμίσουμε ότι τα χρήματα που δίνονται στη χώρα μας αντιστοιχούν μόλις στο 3,4% του ΑΕΠ , ενώ στην ΕΕ ο Μ.Ο είναι στο 11,8 % του ΑΕΠ.
Έχει ιδιαίτερη σημασία η ανάγνωση του προσχεδίου του κρατικού προϋπολογισμού 2017 για την Τ.Α. Το προσχέδιο κινείται σε ένα γενικό επίπεδο , ωστόσο αποκαλύπτει τις πολιτικές προθέσεις.
Τα βασικά σημεία που απασχολούν την Τ.Α είναι τα εξής:
Εφαρμογή του ν.3852/2010 (Καλλικράτης)
ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΑ ΕΣΟΔΑ
2015 2016 2017 2016 2017
2015 ΠΡΟΫΠ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΠΡΟΒΛΕΨΗ
Άμεσοι Φόροι 19.758 20.028 19.985 20.356
Έμμεσοι Φόροι 23.773 24.738 24.804 26.268
Από τον παραπάνω πίνακα παρατηρείται ότι τα έσοδα από άμεσους και έμμεσους φόρους προβλέπεται να αυξηθούν το 2017 κατά 1.835 εκατ. ευρώ.
Η φετινή εγκύκλιος για τους δημοτικούς προϋπολογισμούς του 2017 επέβαλε να εγγραφούν τα ίδια ποσά όσον αφορά τους ΚΑΠ με το 2016 (το δωδεκατημόριο των ΚΑΠ του Αυγούστου επί 12). Άρα θα συνεχιστεί και το 2017 η πολιτική της παρακράτησης νομοθετημένων εσόδων της Τ.Α, σύμφωνα και με τους πιο συντηρητικούς υπολογισμούς το ποσό που θα δικαιούνται οι δήμοι από την προβλεπόμενη αύξηση των φορολογικών εσόδων ξεπερνά τα 200 εκατ. ευρώ.
Στο νόμο 4389/2016 «Επείγουσες διατάξεις για την εφαρμογή της συμφωνίας δημοσιονομικών στόχων και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και άλλες διατάξεις» προϋπολογίζεται το 2017 αύξηση των εσόδων και στους τρεις φόρους (ΦΠΑ, ΕΝΦΙΑ, ΦΟΡΟΙ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΩΝ), που αποτελούν το χρηματοδοτικό καλάθι των ΚΑΠ.
Και βέβαια αν δεν αποδώσουν τα μέτρα που προβλέπει η κυβέρνηση και τα φορολογικά έσοδα κινηθούν στα πλαίσια του 2016, αυτό θα σημάνει ενεργοποίηση του κόφτη και για τους Δήμουςδηλαδή ρήτρα παρακράτησης 10% από 01/01/2017 που θα γίνει τον Ιούλιο του 2017. Τέλος να σημειωθεί πως, τα θεσμοθετημένα έσοδα της ΤΑ, εξαρτώνται και από τη δημόσια κατανάλωση, η οποία είναι ο μοναδικός δείκτης με αρνητικό πρόσημο στον Κρατικό Προϋπολογισμό του 2017!
Τα οφειλόμενα του 2016 ήταν 2.583 δις. Αποδόθηκαν 1.827 δις (ΚΑΠ 1.6 δις +ΣΑΤΑ 155 εκατ. +Παρακρατηθέντα μηδέν). Μένει υπόλοιπο 755 εκ.
Στη σελ. 42 του σχεδίου του κρατικού προϋπολογισμού αναφέρεται«… ότι στο έτος 2017 στις μεταβιβάσεις το Τακτικού Προϋπολογισμού δεν περιλαμβάνεται ποσό ύψους 214 εκατ. €, λόγω λήξης του προγράμματος ρύθμισης των οφειλών του Ελληνικού δημοσίου προς τους ΟΤΑ, η τελευταία δόση του οποίου δόθηκε το 2016»
Και βέβαια δεν έχει εγγραφεί για να δοθεί ούτε ένα ευρώ μέσα στο 2017 από τη νέα γενιά παρακρατηθέντων (10 δις).
Το ΠΔΕ συνεχίζει την ακάθεκτη πορεία του στον πάτο της δημοσιονομικής πολιτικής. Εδώ όμως η σημερινή κυβέρνηση έχει ξεπεράσει τις προηγούμενες στη δημιουργική λογιστική.
Ενώ τα συνολικά έσοδα του ΠΔΕ παραμένουν σταθερά καθηλωμένα, για το 2017 «παίρνουν» 250 εκατ. ευρώ από το σκέλος των συγχρηματοδοτούμενων και τα «ρίχνουν» στο εθνικό σκέλος . Για να γίνει κατανοητή η εξαφάνιση του ΠΔΕ είναι ότι το ΠΔΕ του 2017 για όλη την Ελλάδα , για όλα τα υπουργεία, για το σύνολο της κυβέρνησης είναι 1 δις ευρώ, όταν το 2009 η ΣΑΤΑ μόνο των δήμων ήταν 1,107 δις ευρώ. Είναι προφανές ότι ούτε φέτος θα υπάρξει Τοπικό Αναπτυξιακό Πρόγραμμα.
Άλλωστε στο ΜΠΣ 2015 -2018 το εθνικό σκέλος του ΠΔΕ ανέρχεται μόλις σε 700 εκ ευρώ ετησίως και θα καλύπτει τις ανάγκες της χρηματοδότησης όλης της κεντρικής και γενικής κυβέρνησης. Να θυμίσουμε ότι η Συλλογική Απόφαση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΣΑΤΑ) έχει μειωθεί σε ποσοστό 85% την τελευταία εξαετία και φέτος όπως και το 2014 και 2015 τα εγγεγραμμένα για απόδοση στους Δήμους είναι 180 εκ. ευρώ, κάτι που άλλωστε προβλέπεται στο (ΜΠΣ 2015-2018).
Ακόμη επειδή πολύ συζήτηση γίνεται για το περίφημο πράσινο ταμείο, έχουν αξία ορισμένα στοιχεία, για να διαπιστώσουμε ότι γίνεται πολύς λόγος για (ψίχουλα), που ούτως ή άλλως δεν έχουν δοθεί.
Για το 2016 μετά την έγκριση των 66 εκ. € από τον Προϋπολογισμό, έχουν εκδοθεί Υπουργικές Αποφάσεις για τα 31,4 εκ. €.
Για τους Δήμους το 2016 υπάρχει ποσό 22 εκ. € για το οποίο δεν έχει εκδοθεί ακόμη Υπουργική Απόφαση και δεν είναι γνωστό με ποια κριτήρια θα γίνει, αν θα γίνει κατανομή.
Οι πόροι του Πράσινου Ταμείου προέρχονται από πολλά και διαφορετικά πρόστιμα, όμως οι μοναδικοί πόροι που αποδίδονται είναι αυτοί των αυθαιρέτων.
Οι υπόλοιποι παρακρατούνται από το ΓΛΚ και δεν αποδίδονται.
Ενδεικτικό είναι πως στο πρόσφατο σχέδιο νόμου του Υπουργείου Εσωτερικών (το λεγόμενο “σκούπα” το οποίο συζητιόνταν επί μήνες και έμεινε στα αζήτητα) υπήρχε το άρθρο 149 με το οποίο αυξάνονταν από 2,5% σε 10% η χρηματοδότηση από το Πράσινο Ταμείο για περιβαλλοντικά έργα Δήμων. Αλλά ακόμη και αυτή η ανεπαίσθητη αύξηση, που δεν θα πρόσφερε ουσιαστικά έσοδα, δεν εγκρίθηκε από τους «επιτηρητές».
Μαζί με όλες αυτές τις αυθαίρετες μειώσεις των ιδίων εσόδων των Δήμων, θα πρέπει να προσθέσουμε και την απώλεια πόρων από το φόρο ζύθου, τα πετρελαιοειδή (15%), τους παραχωρησιούχους, τα τέλη βοσκοτόπων κ.τ.λ.
Επίσης ο κίνδυνος απώλειας μεγάλου μέρους των δημοτικών τελών, μιας και στα επόμενα δύο χρόνια το τρίτο μνημόνιο επιβάλει πάνω από το 50% των πελατών της ΔΕΗ να περάσουν σε ιδιωτικές εταιρείες. Αυτό σημαίνει ότι τα αντίστοιχα δημοτικά τέλη πρέπει να τα αποδίδουν οι ιδιωτικές εταιρείες στους Δήμους. Η μέχρι τώρα μικρή εμπειρία απέδειξε ότι όχι μόνο δε τα απέδωσαν, αρκετές από αυτές χρεοκόπησαν με αποτέλεσμα οι Δήμοι να απολέσουν έσοδα που ούτως ή άλλως ήταν χρήματα των δημοτών.
Για τους Δήμους, το 2017 θα είναι η πιο δύσκολή χρονιά των τελευταίων μνημονιακών χρόνων. Αρκετοί δυσκολεύονται να καταρτίσουν προϋπολογισμούς, κατά την διάρκεια του έτους θα βρεθούν και άλλοι στην “αγκαλιά” του παρατηρητηρίου.
Σ αυτές τις συνθήκες, το όποιο «νέο θεσμικό πλαίσιο», θα είναι μια απλή επικαιροποίηση του παλιού προς το χειρότερο. Η μέχρι τώρα συζήτηση, αποκάλυψε τις πραγματικές προθέσεις της κυβέρνησης, η οποία γνωρίζει πολύ καλά το ασφυκτικό μνημονιακό πλαίσιο και απλώς συζητά για να συζητά, αλλά ταυτόχρονα ανέδειξε και τις συναινετικές επιλογές των μνημονιακών παρατάξεων της ΚΕΔΕ, που συμμετέχουν για να συμμετέχουν, σ ένα διάλογο που θα έχει γνωστή κατάληξη.
Στα πλαίσια του τακτικού συνεδρίου της ΚΕΔΕ στην Θεσσαλονίκη, το διακύβευμα είναι, να αναδειχτεί η εναλλακτική πρόταση για μια αντιμνημονιακή, ριζοσπαστική, φιλολαϊκή πορεία της Αυτοδιοίκησης.
Είναι η ανάγκη της συγκρότησης, ενός Δικτύου Συντονισμού Αιρετών που θα προβάλλει και θα διεκδικήσει μαζί με τους εργαζόμενους και τις τοπικές κοινωνίες, την υλοποίηση αυτής της εναλλακτικής πρότασης.
*Τάσος Κανταράς μέλος της Π.Γ της Λαϊκής Ενότητας (ΛΑΕ), υπεύθυνος για θέματα Αυτοδιοίκησης και μέλος του Δ.Σ της ΚΕΔΕ.