Πώς να ονομάσουμε την εποχή μας; Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, έχουμε γνωρίσει τον «Ψυχρό Πόλεμο», τη «μεταψυχροπολεμική εποχή» και στη συνέχεια τον «μονοπολικό κόσμο», την «αμερικανική υπερδύναμη». Και τώρα;
Οι αναλυτές διστάζουν ανάμεσα στο «τέλος του Ψυχρού Πολέμου» και την ανάδυση ενός «πολυπολικού κόσμου» που σύντομα θα είναι διπολικός (ΗΠΑ-Κίνα). Η πιο σωστή έκφραση όμως θα ήταν αναμφίβολα ο «μετα-δυτικός κόσμος». Γιατί αν υπάρχει ένα θεμελιώδες δεδομένο αυτής της ιστορικής περιόδου, είναι το τέλος του μονοπωλίου της δυτικής εξουσίας. Δεν έγινε από τη μια μέρα στην άλλη και δεν το συνειδητοποιήσαμε παρά σταδιακά.
Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 οδήγησε έτσι στην G20, καθώς από την αρχή αυτής της δεκαετίας δεν ήταν πια δυνατόν να αγνοηθούν οι «αναδυόμενες» χώρες, οι περίφημες Brics (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική), για τις οποίες η τράπεζα Goldman Sachs ανέφερε ότι είναι οι χώρες με την ισχυρότερη ανάπτυξη στον νέο αιώνα. Επρόκειτο όμως ακόμη για την οικονομία, όχι για την πολιτική διακυβέρνηση.
Το 1870, οι τρεις πρώτες οικονομικές δυνάμεις του πλανήτη ήταν το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία και η Γαλλία. Έναν αιώνα αργότερα, το 1973, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν περάσει στην πρώτη θέση, ακολουθούμενες από την Ιαπωνία και τη Γερμανία. Το 2010 αποχώρησε από το βάθρο ο εκπρόσωπος της Ευρώπης: το σημερινό τρίο αποτελείται από τις ΗΠΑ, την Κίνα και την Ιαπωνία. Το 2030, αν πιστέψουμε τις προβλέψεις, πρώτη θα είναι η Κίνα και θα ακολουθούν οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ινδία…
Τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά αν η Ευρώπη αποτελούσε ένα ομοσπονδιακό σύνολο, αλλά αυτή είναι μια άλλη ιστορία.
Μέχρι πριν από μερικά χρόνια, ο λεγόμενος δυτικός κόσμος, μια γεωπολιτική έννοια αρκετά ελαστική για να περιλαμβάνει την Ιαπωνία και όλους τους συμμάχους των ΗΠΑ ανεξαρτήτως της ιστορίας και της γεωγραφίας τους, δεν αμφέβαλλε για την κυρίαρχη επιρροή του στην πορεία του πλανήτη. Αλλά τα δεδομένα σήμερα έχουν αλλάξει. Ο πόλεμος στη Συρία, περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο γεγονός, αποκάλυψε τους νέους συσχετισμούς δυνάμεων: η απόφαση που έλαβε το 2013 ο Μπαράκ Ομπάμα να μην παρέμβει σε αυτό το μέτωπο άφησε για πρώτη φορά το πεδίο ελεύθερο σε μια αναδυόμενη Ρωσία, αλλά και στις περιφερειακές δυνάμεις που είχαν αποκτήσει μια σχετική αυτονομία. Η Συρία είναι η πρώτη «μετα-δυτική», ή απλώς «μετα-αμερικανική», σύγκρουση.
Χαρακτηριστική περίπτωση του νέου πολιτικού τοπίου είναι η Τουρκία: άλλοτε πυλώνας του ΝΑΤΟ στην ανατολική του πτέρυγα, ίσως να γίνει μια μέρα ο νεκροθάφτης του. Η Τουρκία του Ερντογάν εγκατέλειψε τη δυτική τροχιά και συμμετέχει στην αναδιαμόρφωση των παγκόσμιων ισορροπιών.
Η Ευρώπη, που για πολύ καιρό ήταν ικανοποιημένη με την αμερικανική ομπρέλα και δεν επιδίωκε να γίνει αυτόνομη δύναμη, είναι η λιγότερο προετοιμασμένη ήπειρος για αυτό το νέο δεδομένο. Διχασμένη ανάμεσα στον πειρασμό του αυταρχισμού και τη δυσκολία να ξεπεράσει έναν τρόπο σκέψης που έχει κληρονομήσει από μια παρελθούσα εποχή, δεν μπορεί να αφομοιώσει εύκολα αυτό το νέο περιβάλλον. Είναι ώρα λοιπόν να αφυπνιστεί, όχι για να αποκαταστήσει την παλιά τάξη, αλλά επειδή ο κόσμος έχει αλλάξει – χωρίς αυτήν.
(*) Ο Πιερ Ασκί είναι αρθρογράφος του γαλλικού περιοδικού L’Obs
Πηγή: L’Obs
