Δεν ήταν δύσκολο να δελεάσω το Χέρνι Κίσινγκερ να συναντηθούμε για φαγητό. Αν και είναι 95 χρονών και κινείται πολύ αργά, ο μεγάλος «κονσιλιέρε» της αμερικάνικης διπλωματίας έχει διάθεση για κουβέντα.
Ανεβαίνει και κατεβαίνει από αεροπλάνα για να συναντήσει ανθρώπους σαν τον Βλαντιμίρ Πούτιν της Ρωσίας και τον Σι της Κίνας με τον ίδιο ζήλο που το έκανε όταν κουνούσε τα πιόνια της παγκόσμιας σκακιέρας ως διπλωματικός μαέστρος του Ρίτσαρντ Νίξον. Λατρεύει να είναι μέσα στα πράγματα. Είναι άλλο ζήτημα όμως να τον πείσεις να πει και αυτό που σκέφτεται πραγματικά. Ο Κίσινγκερ είναι στο θέμα της γεωπολιτικής σαφήνειας ότι ήταν ο Άλαν Γκρίνσπαν στην επικοινωνία της νομισματικής πολιτικής, ένας μάντης που η διορατικότητα του συναγωνίζεται την στρυφνότητα του. Αποστολή μου είναι να τον βγάλω από τη βολή του. Θέλω να μάθω τι πιστεύει πραγματικά για τον Ντόναλντ Τραμπ.
Η χρονική στιγμή είναι ιδανική. Τρώμε το μεσημεριανό μας την ημέρα μετά τη συνάντηση του Τραμπ με τον Πούτιν στο Ελσίνκι, που το κατεστημένο της εξωτερικής πολιτικής της Αμερικής πιστεύει πως θα μείνει στην ιστορία ως μια από τις χειρότερες στιγμές στην αμερικανική διπλωματία.
Ο Τραμπ έκανε το αδιανόητο αποδεχόμενος τoυς όρκους αθωότητας του Πούτιν για την παρέμβαση στις προεδρικές εκλογές κόντρα στα συμπεράσματα των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών. Αργότερα ο Τραμπ προσπάθησε χωρίς επιτυχία να ανασκευάσει αυτό που δήλωσε στο Ελσίνκι, επιμένοντας ότι εννοούσε τα αντίθετα από αυτά που είπε. Αλλά ήταν πλέον πολύ αργά. Η New York Daily News είχε τον πυχιαίο τίτλο: «Ανοιχτή Προδοσία» δίπλα σε ένα καρτούν του Τραμπ που πυροβολούσε τον Θείο Σαμ στο κεφάλι ενώ κρατούσε το χέρι του Πούτιν. Δεν θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερη στιγμή για να τιναχθεί ο Κίσινγκερ από το δελφικό του τρίποδα.
Καταφθάνω ένα με δύο λεπτά νωρίτερα. Ο Κίσινγκερ έχει ήδη καθίσει. Μια μικροσκοπική ηλικιωμένη φιγούρα στη γωνία ενός τραπεζιού σε ένα μισοάδειο εστιατόριο. Ένα μεγάλο μπαστούνι είναι ακουμπισμένο στον τοίχο (έπαθε ρήξη χιαστού πριν μερικά χρόνια). «Συγνώμη που δεν σηκώνομαι» λέει ο Κίσινγκερ με τη βραχνή γερμανική προφορά του. Είμαστε στο Jubilee, ένα ζεστό γαλλικό εστιατόριο δίπλα από το σπίτι του Κίσινγκερ στο κεντρικό Μανχάταν. Είναι μόλις μερικά τετράγωνα μακριά από την Kissinger Associates, την γεωπολιτική συμβουλευτική εταιρεία που χρεώνει τους πελάτες μεγάλα ποσά για να ακούσουν τις σκέψεις του χωρίς περιστροφές. To μόνο μου δέλεαρ είναι ένα ωραίο γεύμα. Όταν παραγγέλνουμε, ο Κίσινγκερ ελέγχει αν είναι ο καλεσμένος μου. «Ω ναι» μου λέει, χαμογελώντας καθώς εγώ επιμένω πως είναι. «Διαφορετικά αυτό θα ήταν διαφθορά». Τρώει εδώ συχνά. «Είχα δείπνο εδώ χθες το βράδυ με την κόρη μου» σημειώνει. Καθώς μιλούσαμε, δύο ή τρεις φορές κάποιος ήρθε να τον χαιρετίσει. «Είμαι ο Ουκρανός πρεσβευτής στον ΟΗΕ» αναφέρει ο ένας. «Ποιος;» ρωτάει ο Κίσινγκερ. «Ουκρανία» απαντάει ο διπλωμάτης. «Σας έχουμε σε μεγάλη εκτίμηση» προσθέτει και το πρόσωπο του Κίσινγκερ φωτίζεται. «Ουκρανία, είμαι ισχυρός υποστηρικτής» του λέει.
H γεωπολιτική είναι συνυφασμένη με τον Κίσινγκερ. Ως ένας από τους εμπνευστές της επαναπροσέγγισης με την Κίνα κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και της πολιτικής μείωσης της έντασης με τη Σοβιετική Ένωση, ο Κίσινγκερ παρακολουθεί τώρα έναν κόσμο στον οποίο η Κίνα και η Ρωσία απειλούν την αμερικάνικη παγκόσμια τάξη, συχνά σε συνεργασία η μία με την άλλη.
Αλλά ο βετεράνος της διπλωματίας του Ψυχρού Πολέμου ενδιαφέρεται για το μέλλον όσο και για το παρελθόν. Τη φετινή χρονιά ο Κίσινγκερ έγραψε ένα τρομακτικό άρθρο για την τεχνητή νοημοσύνη στο The Atlantic Monthly, στην οποία συγκρίνει την ανθρωπότητα σήμερα με τους Ίνκας πριν την έλευση του αφθώδη πυρετού και των Ισπανών. Απηύθυνε έκκληση για τη δημιουργία μιας προεδρικής επιτροπής για την τεχνητή νοημοσύνη. «Αν δεν ξεκινήσουμε σύντομα αυτή την προσπάθεια, θα ανακαλύψουμε πολύ σύντομα ότι ξεκινήσαμε πολύ καθυστερημένα» ήταν το συμπέρασμα του.
Το καλοκαίρι αυτό ο Κίσινγκερ δουλεύει από το σπίτι ένα βιβλίο για τους μεγάλους άνδρες και τις μεγάλες γυναίκες της πολιτικής (υπάρχει ένα κεφάλαιο για τη Μάργκαρετ Θάτσερ). Μόλις ολοκλήρωσε μια ενότητα για τον Νίξον, τον πρόεδρο που υπηρέτησε – με μοναδικό τρόπο – ως υπουργός Εξωτερικών και ως σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας. Είναι 25.000 λέξεις και ο Κίσινγκερ σκέφτεται αν θα το δημοσιεύσει ξεχωριστά σε ένα μικρότερο βιβλίο. Ανησυχεί ότι θα γυρίσει μπούμερανγκ. «Μπορεί να βγουν πάλι τα μαχαίρια» υποστηρίζει. Τον ρωτάω αν εννοεί ότι μπορεί να προκαλέσει συγκρίσεις ανάμεσα στο Watergate και την έρευνα για τις σχέσεις του Τραμπ με τη Ρωσία. «Αυτός είναι ο φόβος μου» απαντάει. Προτού προλάβω να δώσω συνέχεια, ο Κίσινγκερ κατευθύνει τη συζήτηση στη Θάτσερ. «Ήταν ένας καταπληκτικός εταίρος» σημειώνει. «Πιστεύω στην ειδική σχέση γιατί η Αμερική χρειάζεται μια ψυχολογική ισορροπία και αυτή είναι μια φυσική σχέση που βασίζεται στην ιστορία, όχι σε αμοιβαία ανταλλάγματα».
Τα ορεκτικά μας καταφθάνουν. Ο Κίσινγκερ έχει πάρει ένα πατέ από συκωτάκια κοτόπουλο, το οποίο φαίνεται να απολαμβάνει ιδιαίτερα. Έχει βάλει την πετσέτα του κάτω από το λαιμό. Θέλω να μιλήσω για τον Τραμπ. Ο Κίσινγκερ θέλει να κρατήσει τη συζήτηση στη Βρετανία. Τον ρωτάω για τον Λόρδο Κάρινγκτον, τον πρώην Βρετανό υπουργό Εξωτερικών, ο οποίος παραιτήθηκε το 1982 αναλαμβάνοντας την ευθύνη για την εισβολή της Αργεντινής στα Φώκλαντ και ο οποίος πέθανε, σε ηλικία 99 ετών, αυτόν τον μήνα. Την ημέρα του θανάτου του, ο Μπόρις Τζόνσον, ο τελευταίος Βρετανός υπουργός Εξωτερικών, παραιτήθηκε για εντελώς διαφορετικούς λόγους. Θα μπορούσε να πει κανείς πως ο πρώτος παραιτήθηκε με το κεφάλι ψηλά και ο δεύτερος με το κεφάλι χαμηλά.
«Αγαπούσα τον Λόρδο Κάρινγκτον» λέει ο Κίσινγκερ με μια συναισθηματική φόρτιση. «Όποτε πήγαινα στην Αγγλία τον συναντούσα». Όλα τα χρόνια που ήταν φίλοι, ο Κάρινγκτον δεν παραπονέθηκε ούτε μια φορά που αναγκάστηκε να παραιτηθεί, επισημαίνει ο Κίσινγκερ. «Μου είπε: “Ποιος είναι ο λόγος της ανάληψης της ευθύνης αν στη συνέχεια λες στους φίλους σου πως δεν είσαι πραγματικά υπεύθυνος;”. Δεν πιστεύω ότι έχουμε πια αυτού του είδους την ποιότητα γιατί για αυτό χρειάζεσαι μια παράδοση που την θεωρείς δεδομένη και δεν μπορούμε να το κάνουμε αυτό». Ο Τζόνσον σίγουρα δεν την ενσαρκώνει, υποστηρίζω. «Δεν πιστεύω ότι ο Κάρινγκτον είχε σε μεγάλη εκτίμηση τον Τζόνσον» απαντάει ο Κίσινκγερ.
Η Σύνοδος Τραμπ-Πούτιν στο Ελσίνκι
Ποια είναι η άποψη του Κίσινγκερ για τη Σύνοδο στο Ελσίνκι; Η απάντηση του είναι αποστομωτική.
«Ήταν μια συνάντηση που έπρεπε να γίνει. Συνηγορούσα υπέρ της εδώ και χρόνια. Έχει υποσκελιστεί από εγχώρια αμερικανικά ζητήματα. Είναι σίγουρα μια χαμένη ευκαιρία. Αλλά πιστεύω ότι πρέπει να συγκρατήσει κανείς κάτι. Δες για παράδειγμα τη Συρία και την Ουκρανία. Είναι ένα μοναδικό χαρακτηριστικό της Ρωσίας ότι μια αναταραχή σε οποιοδήποτε σχεδόν σημείο του πλανήτη την επηρεάζει, της δίνει μια ευκαιρία και προσλαμβάνεται από αυτήν ως απειλή. Οι αναταραχές αυτές θα συνεχιστούν. Φοβάμαι ότι θα επιταχυνθούν».
Ο Κίσινγκερ ξεκινάει μια διεξοδική ανάλυση για την «σχεδόν μυστικιστική» ανοχή της Ρωσίας στον πόνο. Το βασικό του επιχείρημα είναι πως η Δύση λανθασμένα υπέθεσε την περίοδο προτού ο Πούτιν προσαρτήσει την Κριμαία ότι η Ρωσία θα υιοθετήσει την βασισμένη σε κανόνες δυτική τάξη. Το ΝΑΤΟ δεν αντιλήφθηκε την βαθιά επιθυμία της Ρωσίας για σεβασμό. «Το λάθος που έκανε το ΝΑΤΟ είναι πως πίστεψε ότι υπάρχει μια ιστορική εξέλιξη που θα προελαύνει στην Ευρασία και δεν κατάλαβε ότι κάπου σε αυτή την προέλαση θα έρθει αντιμέτωπη με κάτι πολύ διαφορετικό από μια βεστφαλική ( η δυτική ιδέα για το κράτος) οντότητα. Και ότι για την Ρωσία αυτό αποτελεί μια απειλή της ταυτότητας της». Τον ρωτάω αν εννοεί ότι προκαλέσαμε τον Πούτιν.
«Δεν πιστεύω ότι ο Πούτιν είναι ένας χαρακτήρας σαν τον Χίτλερ» απαντάει ο Κίσινγκερ. «Εχει βγει από τα βιβλία του Ντοστογιέφσκι».
Έρχονται και τα κυρίως πιάτα μας. Ο Κίσινγκερ έχει παραγγείλει πέρκα σε φωλιά πράσινων λαχανικών. Μόλις που ακουμπάει το πιάτο. «Όχι, αλλά ήταν πολύ καλό» λέει όταν το γκαρσόνι του προσφέρει να τα βάλει σε πακέτο. Εγώ αντίθετα έφαγα σχεδόν όλη την ψητή γλώσσα με τα λαχανάκια Βρυξελλών. Πίνουμε και οι δύο ανθρακούχο νερό Badoit, το οποίο ζήτησε ο ίδιος ο Κίσινγκερ. Διαισθάνομαι ότι χάνω τη μάχη να τον κάνω να μιλήσει για τον Τραμπ ή ότι αποτυγχάνω να εξακριβώσω το κρυφό του μήνυμα. Υποστηρίζει ότι υποτιμάμε τον Τραμπ, ότι στην πραγματικότητα ο Τραμπ μπορεί να επιτελεί το μη αναγνωρισμένο λειτούργημα του κατευνασμού της ρωσικής αρκούδας; Για άλλη μια φορά ακολουθεί μια παύση προτού απαντήσει ο Κίσινγκερ.
«Δεν θέλω να μιλήσω πολύ για τον Τραμπ γιατί σε κάποια στιγμή πρέπει να το κάνω με ένα πιο συνεκτικό τρόπο από αυτόν» τονίζει ο Κίσινγκερ. Μα δεν είσαι καθόλου ανακόλουθος, του απαντάω και τον παρακαλώ να συνεχίσει. Ακολουθεί μια ακόμα στιγμή σιωπής. «Πιστεύω ότι ο Τραμπ μπορεί να είναι μια από αυτές τις προσωπικότητες της ιστορίας που εμφανίζονται από καιρό σε καιρό για να σηματοδοτήσουν το τέλος μιας εποχής και να την αναγκάσουν να εγκαταλείψει τα παλιά προσχήματα. Δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το γνωρίζει αυτό ή ότι έχει εξετάσει κάποια σπουδαία εναλλακτική. Μπορεί απλά να είναι ένα ατύχημα».
Ο Κίσινγκερ έχει πλέον σταματήσει να τσιμπολογάει με μισή καρδιά το ψάρι. Γνωρίζω πως έχει συζητήσει με τον Τραμπ. Έχει επίσης συναντηθεί 17 φορές με τον Πούτιν. Μεταφέρει το περιεχόμενο των συναντήσεων αυτών στην Ουάσιγκτον, μου λέει.
Η έλλειψη Ευρωπαίων ηγετών
Ακολουθώ μια διαφορετική στρατηγική. Με ποιο πρόσωπο της ιστορίας μπορεί να συγκριθεί ο Τραμπ, τον ρωτάω. Ούτε αυτό το κόλπο πιάνει. Ο Κίσινγκερ αρχίζει μια γενική κουβέντα για την κατάσταση της ευρωπαϊκής διπλωματίας. Δεν μπορεί να βρει κάποιον ηγέτη που να τον ενθουσιάζει, με μοναδική εξαίρεση τον Εμανουέλ Μακρόν της Γαλλίας. «Δεν μπορώ ακόμα να πω ότι είναι αποτελεσματικός γιατί μόλις ξεκίνησε, αλλά μου αρέσει το στυλ του» παραδέχεται ο Κίσινγκερ. «Από τους υπόλοιπους Ευρωπαίους ηγέτες η Άγκελα Μέρκελ έχει υπερβολικά τοπική απήχηση. Την συμπαθώ προσωπικά και τη σέβομαι αλλά δεν είναι μια οικουμενική προσωπικότητα».
Ποιο διπλωματικό εγκέφαλο από το σημερινό πολιτικό κατεστημένο των ΗΠΑ θα συνέκρινε με τον εαυτό του ή με τον εκλιπόντα Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι, με τον οποίον λογομαχούσαν διαρκώς και ο οποίος είχε θητεύσει επίσης ως σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας; Η αναφορά του Μπρεζίνσκι προκάλεσε μια αντίδραση. «Όταν ο Ζμπιγκ πέθανε, το οποίο ήταν εντελώς απρόσμενο, έγραψα στη γυναίκα του πως κανένας θάνατος δεν με συγκίνησε όσο ο δικός του» σημειώνει ο Κίσιγνκερ και πάλι με εμφανή συναισθηματική φόρτιση. «Ο Ζμπιγκ ήταν σχεδόν μοναδικός στη γενιά μου. Θεωρούσαμε και οι δύο πως οι ιδέες για την παγκόσμια τάξη αποτελούν το βασικό πρόβλημα της εποχής μας. Πως θα μπορούσαμε να τη δημιουργήσουμε; Είχαμε κάπως διαφορετικές ιδέες. Αλλά και τους δύο μας αυτό που μας απασχολούσε ήταν να ανεβάσουμε την διπλωματία σε αυτό το επίπεδο της επιρροής». Ποιος θέτει σήμερα τέτοιου είδους ερωτήματα, τον ρωτάω. «Δεν υπάρχει συζήτηση σήμερα» σημειώνει ο Κίσινγκερ. «Είναι κάτι που έχουμε ανάγκη».
Έχω την αίσθηση πως ο Κίσινγκερ προσπαθεί να μου πει κάτι αλλά είμαι πολύ κυριολεκτικός για να το κατανοήσω. Σαν να παίζω βελάκια με κλειστά τα μάτια, δοκιμάζω μια σειρά από διαφορετικές ρίψεις. Τι θα συνέβαινε με τη Γερμανία αν ο Τραμπ έβγαζε την Αμερική από το ΝΑΤΟ; Η ερώτηση αυτή αρέσει στον Κίσινγκερ αλλά δεν θέλει να πει πόσο πιθανό είναι να συμβεί. «Τη δεκαετία του 1940, οι Ευρωπαίοι ηγέτες είχαν ξεκάθαρη αίσθηση της κατεύθυνσης που έπρεπε να πάρουν» υπογραμμίζει. «Τώρα οι περισσότεροι απλά θέλουν να αποφύγουν τους μπελάδες».
Δεν τα καταφέρνουν και πολύ καλά σε αυτό, τον διακόπτω. «Αυτό είναι αλήθεια» σχολιάζει ο Κίσινγκερ με ένα κρυπτικό χαμόγελο. «Ένας επιφανής Γερμανός μου είπε πρόσφατα πως συνήθιζε να μεταφράζει την ένταση με την Αμερική ως ένα τρόπο απομάκρυνσης από την Αμερική αλλά τώρα φοβάται περισσότερο έναν κόσμο χωρίς την Αμερική». Οπότε ο Τραμπ μπορεί να λειτουργεί ως ένα σοκ για την υπόλοιπη Δύση να σταθεί στα δικά της πόδια. «Θα ήταν ειρωνικό αν η εποχή Τραμπ οδηγούσε εκεί» απαντάει ο Κίσινγκερ. «Αλλά δεν είναι απίθανο». Η εναλλακτική, προσθέτει ο Κίσινγκερ, δεν είναι ελκυστική. Ένας διχασμένος Ατλαντικός θα μετέτρεπε την Ευρώπη στην «απόφυση της Ευρασίας», η οποία θα βρισκόταν στο έλεος της Κίνας που θέλει να ανακτήσει το ρόλο της ως το Μέσο Βασίλειο και «να είναι ο κύριος σύμβουλος όλης της ανθρωπότητας».
Φαίνεται σαν ο Κίσινγκερ να πιστεύει πως η Κίνα βρίσκεται σε τροχιά να επιτύχει τον στόχο της. Εν τω μεταξύ, η Αμερική, θα γινόταν ένα γεωπολιτικό νησί, περιτριγυρισμένη από δύο τεράστιους ωκεανούς και χωρίς να στηρίζει μια βασισμένη σε κανόνες παγκόσμια τάξη. Μια τέτοια Αμερική θα έπρεπε να μιμηθεί τη Βικτωριανή Βρετανία αλλά χωρίς να είναι προσανατολισμένη στο να κρατάει διχασμένο τον υπόλοιπο κόσμο, όπως έκανε η Βρετανία με την υπόλοιπη ευρωπαϊκή ήπειρο.
Η πρόκληση της τεχνητής νοημοσύνης
Ο Κίσινγκερ είναι πιο προσεκτικός στο ζήτημα της τεχνητής νοημοσύνης, το οποίο όπως παραδέχεται προσπαθεί ακόμα να κατανοήσει. Αλλά τον προβληματίζουν οι άγνωστες επιπτώσεις του αυτόνομου πολέμου, ενός κόσμου στον οποίο οι μηχανές πρέπει να λαμβάνουν ηθικές αποφάσεις. «Το μόνο που μπορώ να κάνω τα λίγα χρόνια που μου απομένουν είναι να θίγω τα ζητήματα αυτά» αναφέρει. «Δεν προσποιούμαι ότι έχω όλες τις απαντήσεις».
Δεν γνωρίζω πώς θα αντιμετωπίσει ο Κίσινγκερ την επόμενη ερώτηση μου. Είναι η εξουσία αφροδισιακή; «Ποια ήταν η λέξη» με ρωτάει ο Κίσινγκερ. «Αφροδισιακή» επαναλαμβάνω. Παραθέτω τη διάσημη ατάκα που είπε ο Κίσινκερ στο απόγειο της καριέρας του όταν ήταν ακόμα εργένης. Στα τέλη της δεκαετίας του 60 και τις αρχές της επόμενης ήταν γνωστός για την δραστήρια ερωτική του ζωή όσο και για την πολιτική του σταδιοδρομία. «Είμαι της άποψης ότι η ικανότητα να παίρνεις αποφάσεις έχει μια διάσταση που δεν υπάρχει στην καθημερινότητα» απαντάει ο Κίσινγκερ με ένα ελαφρό μειδίαμα. Αυτή ήταν μια υπεκφυγή, του λέω. «Το είχα πει αυτό» παραδέχεται. «Αλλά όταν λες τέτοια πράγματα επιδιώκεις περισσότερο να επιδείξεις την ευφυία σου παρά το σκοπό της ζωής σου. Και είναι αλήθεια σε ένα βαθμό. Βασίζεται στην παρατήρηση».
Έχουμε περάσει στον καφέ. Ο δικός μου είναι ένας διπλός εσπρέσο. Ο Κίσινγκερ έχει πάρει τσάι με μέντα. Αποφασίζω να προσπαθήσω για το τελικό χτύπημα. Μιλάμε εδώ και δύο ώρες. Αν υπάρχει μια κριτική που επανέρχεται κατά του Κίσινγκερ, του επισημαίνω, είναι πως καταβάλει μεγάλες προσπάθειες για να διατηρήσει την επαφή με ανθρώπους που βρίσκονται στην εξουσία αντί να μιλάει δημόσια. Δεν είναι τώρα περισσότερο από κάθε άλλη φορά η κατάλληλη στιγμή να κόψει τις γέφυρες με κάποιους; Ο Κίσινγκερ δείχνει απογοητευμένος.
«Το παίρνω σοβαρά αυτό και πολλοί άνθρωποι, καλοί μου φίλου, μου το έχουν ζητήσει» λέει τελικά. «Μπορεί να συμβεί κάποια στιγμή». Δεν υπάρχει καλύτερη στιγμή από το τώρα, επισημαίνω με ένα νευρικό γέλιο.
«Είναι ξεκάθαρη η πορεία που ακολουθώ» αποκρίνεται. «Δεν είναι ξεκάθαρη σε σένα;». Σε ένα βαθμό, του απαντάω. Ανησυχείτε για το μέλλον. Αλλά πιστεύετε ότι υπάρχει μια πιθανότητα ο Τραμπ να μας θορυβήσει τόσο, ώστε να επινοήσουμε ξανά την βασισμένη σε κανόνες παγκόσμια τάξη που κάποτε θεωρούσαμε δεδομένη; Τα λέω σωστά;
«Πιστεύω ότι είμαστε σε μια πολύ, πολύ ζοφερή περίοδο για τον κόσμο» υποστηρίζει ο Κίσινγκερ. «Έχω πραγματοποιήσει αναρίθμητες συνόδους, οπότε δεν είναι κάτι που έμαθαν από εμένα» προσθέτει, αναφερόμενος στη συνάντηση του Τραμπ με τον Πούτιν στο Ελσίνκι.
Είναι ξεκάθαρο πως δεν θα πει κάτι παραπάνω. Τον ρωτάω με ποια περίοδο θα συνέκρινε τη σημερινή. O Κίσινγκερ μιλάει για την εμπειρία του ως πολίτης νέας κοπής με την στολή του αμερικανικού στρατού να υπηρετεί στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Θυμάται επίσης τι ήταν αυτό που έφερε τον νεαρό Γερμανό πρόσφυγα σε αυτές τις ακτές. Μετά την εισβολή της Γερμανίας στην Αυστρία το 1938, οι Εβραίοι στην πόλη του Κίσινγκερ έλαβαν εντολή να μείνουν κλεισμένοι στα σπίτια τους. Οι γονείς τους έφυγαν για την Αμερική με την πρώτη ευκαιρία. «Επιβλήθηκε απαγόρευση κυκλοφορίας και υπήρχαν Γερμανοί στρατιώτες παντού» σημειώνει. «Ήταν μια τραυματική εμπειρία που δεν με έχει αφήσει ποτέ». Η αναπόληση του είναι προσεκτικά επιλεγμένη.
Μια βιβλική καταιγίδα έχει ξεσπάσει από τότε που κάτσαμε. Μια ομπρέλα πέταξε κυριολεκτικά δίπλα από το παράθυρο. Βοηθάω τον Κίσινγκερ να φτάσει ως το αυτοκίνητο μέσα από τη βροχή. Ο οδηγός κρατάει το άλλο του χέρι. Είναι ασταθής. Συνειδητοποιώ ότι ανέκρινα χωρίς αναστολές έναν άνθρωπο με τα διπλάσια χρόνια από εμένα. «Ο δρ. Κίσινγκερ ανυπομονούσε εδώ και μέρες για αυτό το γεύμα» με ενημερώνει το γκαρσόν μόλις επιστρέφω να δανειστώ μια ομπρέλα. Αυτό είναι καλό, σκέφτομαι, αν και φοβάμαι ότι οι ερωτήσεις μου για τον Τραμπ μπορεί να του χάλασαν τη διάθεση.
