Η φορολογία που επιβάλλεται στο πετρέλαιο θέρμανσης, η οποία αντιστοιχεί στο 47% – 50% της τιμής του τα τελευταία οκτώ χρόνια, μπορεί να χαρακτηριστεί σκανδαλώδης – αν όχι και εγκληματική – για τρεις κυρίως λόγους:
Πρώτον, γιατί αφορά ένα αγαθό πρώτης ανάγκης, δεύτερον, γιατί αποτελεί «ποινή» για τους καταναλωτές που συνεχίζουν να προμηθεύονται πετρέλαιο θέρμανσης και τρίτον, γιατί προωθεί τα συμφέροντα των επενδυτών στις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου σε βάρος των καταναλωτών.
Φόροι, τέλη και εισφορές υπέρ τρίτων στο πετρέλαιο θέρμανσης
Οι φόροι που επιβαρύνουν την τιμή του πετρελαίου θέρμανσης είναι ο Ειδικός Φόρος Κατανάλωσης (Ε.Φ.Κ), το Ειδικό Τέλος Δ.Ε.Τ.Ε., το ανταποδοτικό τέλος υπέρ της Ρ.Α.Ε., η εισφορά «Ειδικού Λογαριασμού Πετρελαιοειδών» και ο Φ.Π.Α.
Ειδικός Φόρος Κατανάλωσης (Ε.Φ.Κ.)
Ο Ειδικός Φόρος Κατανάλωσης (Ε.Φ.Κ) επιβλήθηκε στο πετρέλαιο θέρμανσης, όπως και σε όλα τα πετρελαιοειδή προϊόντα, με την Οδηγία 2003/96/ΕΚ, η οποία καθορίζει το πλαίσιο φορολόγησης των ενεργειακών προϊόντων στα κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Οδηγία αυτή ορίζει ως ελάχιστο φορολογικό συντελεστή για το πετρέλαιο θέρμανσης τα 21 ευρώ ανά 1000 λίτρα και για το πετρέλαιο κίνησης τα 330 ευρώ ανά 1000 λίτρα , ενώ παρέχει τη δυνατότητα σε κάθε κράτος μέλος να ορίσει το τελικό ύψος φόρου ανάλογα με τις ανάγκες και τους στόχους του.
Η Ελλάδα μέχρι και το 2011 εφάρμοζε τον ελάχιστο συντελεστή των 21 ευρώ ανά χιλιόλιτρο. Ωστόσο, από τον Οκτώβριο του 2011 ο συντελεστής του ΕΦΚ αυξήθηκε σε 60 ευρώ ανά χιλιόλιτρο, ενώ το 2012 , με το ν. 4092/2012 (εξίσωση του ΕΦΚ στο πετρέλαιο θέρμανσης και κίνησης), αυξήθηκε στα 330 ευρώ ανά χιλιόλιτρο. Τον Οκτώβριο του 2013 μειώθηκε στα 230 ευρώ ανά χιλιόλιτρο και από τον Οκτώβριο του 2016 μέχρι σήμερα ανέρχεται στα 280 ευρώ ανά χιλιόλιτρο.
Ειδικό Τέλος Δ.Ε.Τ.Ε
Το Ειδικό Τέλος Δικαιωμάτων Εκτέλεσης Τελωνειακών Εργασιών (Δ.Ε.Τ.Ε.) ανέρχεται σε ποσοστό 5 τοις χιλίοις επί του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης. Το τέλος αυτό θεσπίστηκε με το άρθρο 9 του ν. 2093/1992 ως κίνητρο στους τελωνειακούς υπαλλήλους για τον περιορισμό της λαθρεμπορίας και της φοροδιαφυγής,
Ανταποδοτικό τέλος υπέρ της Ρ.Α.Ε.
Το ανταποδοτικό τέλος υπέρ της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (Ρ.Α.Ε.) ορίζεται κάθε έτος με απόφαση της ΡΑΕ και για το έτος 2018 ορίστηκε σε 20 λεπτά ανά χιλιόλιτρο για το πετρέλαιο θέρμανσης.
Εισφορά «Ειδικού Λογαριασμού Πετρελαιοειδών»
Η Εισφορά «Ειδικού Λογαριασμού Πετρελαιοειδών» ανέρχεται σε ποσοστό 1,2% στην προ εισφορών και φόρων αξία των πετρελαιοειδών προϊόντων.
Αρχικά, η εισφορά αυτή προβλέφθηκε σε ποσοστό 1% με το νόμο 3054/2002 ως πόρος του ειδικού λογαριασμού για την επιδότηση των κατόχων αδείας εμπορίας πετρελαιοειδών που αναλάμβαναν την υποχρέωση να καλύπτουν τις ανάγκες σε πετρελαιοειδή προϊόντα των προβληματικών περιοχών της χώρας, για την κάλυψη κοινωφελών σκοπών, δαπανών και για άλλους συναφείς σκοπούς.
Μετά την κατάργηση του λογαριασμού αυτού το 20081 η εισφορά αυτή συνεχίστηκε να εισπράττεται ως δημόσιο έσοδο και με το νόμο 4336/2015 ( παράγραφος 15, υποπαράγραφος Δ 12 άρθρου 2 ν. 4336/2015) ορίστηκε ότι πλέον διατίθεται για την κάλυψη των δαπανών του ελληνικού δημοσίου.
Ο Φόρος Προστιθέμενης Αξίας (Φ.Π.Α.)
Ο ΦΠΑ είναι ο φόρος κύκλου εργασιών που εφαρμόζεται σε όλες τις χώρες της Ε.Ε., με σημαντικό ρόλο στη δημιουργία της ενιαίας ευρωπαϊκής εσωτερικής αγοράς, αλλά και στη χρηματοδότηση του προϋπολογισμού της Ε.Ε., καθώς μέρος του αποδίδεται από τα κράτη μέλη στην Ε.Ε, και αποτελεί τον πιο σημαντικό πόρο της 2.
Η εφαρμογή του Φ.Π.Α. στην Ελλάδα ξεκίνησε την 1η Ιανουαρίου 1987 (ν. 1642/21.8.1986) και ο συντελεστής του στο πετρέλαιο θέρμανσης ήταν 19% έως τις 14.3.2010. Εν συνεχεία αυξήθηκε σε 21% στις 15.3.2010, σε 23% την 1.7.2010 και σε 24% την 1.6.2016.
Φόροι επί φόρων
Οι παραπάνω φόροι εφαρμόζονται με την ακόλουθη σειρά:
- Αρχικά, προστίθεται στις τιμές διυλιστηρίου ο Ειδικός Φόρος Κατανάλωσης (Ε.Φ.Κ.), ο οποίος, όπως παραπάνω αναφέρθηκε, ανέρχεται σήμερα σε 280 ευρώ ανά χιλιόλιτρο ή 0,28 ευρώ ανά λίτρο.
- Ση συνέχεια προστίθεται το Ειδικό Τέλος Δ.Ε.Τ.Ε. (Δικαιώματα Εκτέλεσης Τελωνειακών Εργασιών), το οποίο ανέρχεται στο 0,5% της αξίας του αθροίσματος της τιμής του διυλιστηρίου και του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης.
- Στο σύνολο της τιμής που προκύπτει (Τιμή Διυλιστηρίου + ΕΦΚ + Ειδικό τέλος ΔΕΤΕ) προστίθεται το ανταποδοτικό τέλος υπέρ της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (Ρ.Α.Ε), το οποίο κατά τα προαναφερόμενα ανέρχεται σε 20 λεπτά ανά χιλιόλιτρο και η εισφορά «Ειδικού Λογαριασμού Πετρελαιοειδών» που ανέρχεται σε 1,2% επί της τιμής διυλιστηρίου .
- Τέλος επί του συνόλου της τιμής διυλιστηρίου, των μικτών περιθωρίων κέρδους των εταιρειών εμπορίας και των πρατηριούχων και των παραπάνω φορολογικών επιβαρύνσεων επιβάλλεται Φόρος Προστιθέμενης Αξίας (Φ.Π.Α).
Σημειωτέον ότι η επιβολή φόρου επί φόρων δεν αποτελεί ελληνική «πατέντα», αλλά επιβάλλεται από την έκτη Οδηγία 77/388/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 11ης Μαϊου 1977 (βασική Οδηγία για τον ΦΠΑ), η οποία ορίζει ότι «στη βάση για την επιβολή του Φόρου Προστιθέμενης Αξίας περιλαμβάνονται φόροι, δασμοί, δικαιώματα, εισφορές και τέλη».
Το χρονικό του μεγάλου σκανδάλου
Η αύξηση του Ειδικού Φόρου Κατανάλωσης (Ε.Φ.Κ) στο πετρέλαιο θέρμανσης κατά 1471% σε σχέση με τον βασικό συντελεστή των 21 ευρώ ανά χιλιόλιτρο, επιβλήθηκε ως μνημονιακό μέτρο με το μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα (νόμος 4092/2012) και παρουσιάστηκε ως το αναγκαίο μέσο για την αύξηση των δημόσιων εσόδων και την πάταξη της λαθρεμπορίας καυσίμων3. Το βασικό επιχείρημα για την υιοθέτησή του ήταν ότι με την εξίσωση του Ε.Φ.Κ στο πετρέλαιο θέρμανσης και κίνησης θα εξέλιπε το κίνητρο λαθρεμπορίας που δημιουργούσε η μεγάλη διαφορά μεταξύ των συντελεστών ΕΦΚ για τα δύο είδη πετρελαίου.
Πρωταγωνιστής και πρόσωπο κλειδί για την εφαρμογή του εν λόγω μέτρου ήταν ο τότε Υπουργός Οικονομικών και νυν πρόεδρος της Τράπεζας της Ελλάδας, Γιάννης Στουρνάρας, ο οποίος το υπερασπίστηκε ακόμη και μετά την παταγώδη αποτυχία του4, καθώς η κατακόρυφη αύξηση της τιμής του πετρελαίου θέρμανσης, εκτός από κοινωνικές αντιδράσεις και νέφη αιθαλομίχλης πάνω από τα αστικά κέντρα, προκάλεσε και τη μείωση των εσόδων του Ελληνικού Δημοσίου κατά 255 εκατομμύρια ευρώ λόγω μείωσης της κατανάλωσης κατά 68-70%. Παρ’ όλα αυτά ο κ. Στουρνάρας συνέχισε να δηλώνει ότι ήταν «απολύτως αποτελεσματικό μέτρο» που συνιστούσε «ασπίδα» στο λαθρεμπόριο πετρελαίου, αποδίδοντας προκλητικά την κατακόρυφη μείωση της κατανάλωσης μεταξύ 2012 και 2013 «… κατά 11,6% στην αύξηση της τιμής του πετρελαίου θέρμανσης , κατά 3,4% στην ύφεση, κατά 32% στην αποθεματοποίηση και στην καταπολέμηση του λαθρεμπορίου και κατά 23,9% στις ηπιότερες καιρικές συνθήκες»!
Η αποχώρηση του κ. Στουρνάρα από το Υπουργείο Οικονομικών τον Ιούνιο του 2014 άνοιξε το δρόμο για τη «διόρθωση» του μέτρου. Έτσι, τον Σεπτέμβριο του 2014 ο ΕΦΚ μειώθηκε στα 230 ευρώ ανά χιλιόλιτρο, ήτοι σε ποσοστό 995,2% (!!) σε σχέση με τον βασικό συντελεστή των 21 ευρώ ανά χιλιόλιτρο. Η μείωσή του συνοδεύτηκε από ανακοίνωση 5 του τότε Αναπληρωτή Υπουργού Οικονομικών, κ. Χρήστου Σταϊκούρα, στην οποία ομολογείτο ότι η αύξησή του ΕΦΚ ήταν μέτρο «οικονομικά αναποτελεσματικό και κοινωνικά άδικο», ότι «η συμβολή του στην καταπολέμηση του λαθρεμπορίου ήταν περιορισμένη» και επιπλέον ότι «…απέφερε απώλεια εσόδων, σημαντική στέρηση έναντι των στόχων και επιβάρυνση των εισοδηματικά χαμηλότερων στρωμάτων αλλά και του περιβάλλοντος».
Μετά τον κ. Σταϊκούρα τη σκυτάλη για τη «διόρθωση» του μέτρου ανέλαβε ο κ. Δημήτρης Μάρδας ως Αναπληρωτής Υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ, ο οποίος τον Ιούλιο του 2015 ανακοίνωσε6 από το βήμα της Βουλής την κατάργηση της εξίσωσης του Ε.Φ.Κ στο πετρέλαιο θέρμανσης και κίνησης και την επαναφορά του στα 60 ευρώ ανά χιλιόλιτρο. Ο κ. Μάρδας μάλιστα εξήγησε ότι «με την αλλαγή του συστήματος θα αυξηθούν τα έσοδα του προϋπολογισμού κατά 350 εκατομμύρια ευρώ, ποσό το οποίο προκύπτει από σχετική μελέτη του ΚΕΠΕ», σημειώνοντας ταυτόχρονα ότι «με το καθεστώς της εξομοίωσης χάθηκαν περίπου 700 εκατομμύρια ευρώ από τα δημόσια έσοδα». Ωστόσο, όχι μόνο δεν έγινε ποτέ η μείωση αυτή, αλλά τον επόμενο χρόνο με το ν. 4389/2016 (πολυνομοσχέδιο) ο Ε.Φ.Κ στο πετρέλαιο θέρμανσης αυξήθηκε στα 280 ευρώ ανά χιλιόλιτρο ( ποσοστό αύξησης 1233% σε σχέση με τον βασικό συντελεστή των 21 ευρώ ανά χιλιόλιτρο) και ο συντελεστής του ΦΠΑ από 23% σε 24%.
Οι καταναλωτές όμηροι των αγορών
Ότι η αύξηση του Ε.Φ.Κ είναι ένα μέτρο κοινωνικά άδικο που επιπλέον επιβαρύνει το περιβάλλον, το γνωρίζουμε από εμπειρία. Ότι είναι οικονομικά αναποτελεσματικό, συμβάλλει ελάχιστα στην καταπολέμηση του λαθρεμπορίου καυσίμων και επιπλέον προκαλεί ζημιά στο Ελληνικό Δημόσιο μας το βεβαίωσαν τόσο ο κ. Σταϊκούρας, όσο και ο κ. Μάρδας από τη θέση του Αναπληρωτή Υπουργού Οικονομικών. Γιατί λοιπόν διατηρείται ένα μέτρο αποδεδειγμένα κοινωνικά επιζήμιο και οικονομικά ατελέσφορο;
Η απάντηση είναι απλή. Η υψηλή φορολογία ανεβάζει την τιμή του πετρελαίου θέρμανσης και αναγκάζει τα νοικοκυριά να στραφούν στα υποκατάστατά του, δηλαδή στον ηλεκτρισμό και το φυσικό αέριο. Εν ολίγοις, το συγκεκριμένο μέτρο αποσκοπεί στην ανάπτυξη των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου και ειδικά της τελευταίας, της οποίας η λιανική θεωρείται «πολύ μικρή και ιδιαίτερα ρηχή σε καταναλώσεις»7 και πρέπει να μεγαλώσει για να χωρέσει τους αρκετούς διεκδικητές της.
Η μέριμνα του νομοθέτη για την ανάπτυξη της αγοράς αυτής είναι κάτι παραπάνω από δεδομένη. ΄Ενα πρόσφατο παράδειγμα είναι η νομοθετική ρύθμιση (άρθρο 127 ν. 4495/2017 ΦΕΚ Α 166/3.11.2017) που επιτρέπει την αποσύνδεση διαμερίσματος από το σύστημα θέρμανσης της πολυκατοικίας, χωρίς τη συναίνεση της πλειοψηφίας των συνιδιοκτητών για να συνδεθεί με το δίκτυο φυσικού αερίου. Ένα ακόμη πιο τρανταχτό παράδειγμα έχουμε στο ν. 4389/2016, ο οποίος αύξησε τον ΕΦΚ στο πετρέλαιο θέρμανσης από τα 230 ευρώ στα 280 ευρώ ανά χιλιόλιτρο ( άρθρο 60 παρ. 3β), δηλαδή σε ποσοστό 1233% του βασικού συντελεστή και μείωσε τον ΕΦΚ στο φυσικό αέριο για οικιακή χρήση από 1,5 ευρώ ανά Gigajoule στα 0,30 λεπτά, δηλαδή στον βασικό συντελεστή (άρθρο 61 παρ.2) αποσκοπώντας σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του νόμου αυτού «στη φορολογική ελάφρυνση των καταναλωτών φυσικού αερίου για οικιακή χρήση»!
Με λίγα λόγια η εύνοια του νομοθέτη προς το φυσικό αέριο είναι εμφανής. Ωστόσο είναι πολύ δύσκολο να ομολογηθεί ανοικτά ότι ένα μέτρο που βύθισε τους κατοίκους αυτής της χώρας στην ενεργειακή φτώχεια, στοίχισε ανθρώπινες ζωές, σχημάτισε νέφη αιθαλομίχλης πάνω από τα αστικά κέντρα, ταλαιπώρησε και συνεχίζει να ταλαιπωρεί εκατομμύρια ανθρώπους και επιπλέον ζημίωσε το δημόσιο ταμείο, είχε στόχο την ανάπτυξη της λιανικής αγοράς φυσικού αερίου.
Πρόκειται για ένα τεράστιο σκάνδαλο που βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη. Οι αλλαγές που έχουν δρομολογηθεί (λειτουργία του Ελληνικού Χρηματιστηρίου Ενέργειας8, σύζευξη των αγορών Ελλάδας – Ιταλίας9 και επέκταση του δικτύου φυσικού αερίου10) δημιουργούν νέα δεδομένα. Η «ανάπτυξη» που έρχεται προϋποθέτει μεγάλες αποδόσεις για τους επενδυτές και αντίστοιχα αυξήσεις για τους καταναλωτές, τέτοιες που πιθανότατα ακόμη και η (σκανδαλώδης) φορολόγηση του πετρελαίου θέρμανσης να μην μπορεί να ισοσταθμίσει.
*Η Στέλλα Πατρώνα είναι Δικηγόρος
1Με το άρθρο 2 ν.3697/2008 (ΦΕΚ Α’ 194/25-09-2008) καταργήθηκαν όλοι οι εκτός προϋπολογισμού ειδικοί λογαριασμοί .
2 Οι κυριότεροι πόροι του προϋπολογισμού της Ε.Ε. είναι οι γεωργικές εισφορές, οι δασμοί του κοινού δασμολογίου, ο ΦΠΑ που είναι γνωστός και ως τρίτος πόρος και ο τέταρτος πόρος ή πόρος βάσει του ΑΕΠ . Ο πόρος από τον ΦΠΑ προκύπτει από την εφαρμογή ενός ενιαίου συντελεστή πάνω στη βάση του εναρμονισμένου Φ.Π.Α, η οποία βάση δεν πρέπει να υπερβαίνει το 50% – και μέχρι το 1994 το 55% – του ΑΕΠ κάθε κράτους μέλους. Ο συντελεστής αυτός, ο οποίος ξεκίνησε από 1% και έφθασε έως 1,4%, σταδιακά μειώθηκε και σήμερα είναι 0,3%. . Για τη Γερμανία, την Ολλανδία και τη Σουηδία για τη χρονική περίοδο 2014 -2020 εφαρμόζεται μειωμένος συντελεστής 0,15 «European Union Public Finance» (https://publications.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/8bc08dd0-f1ed-4f45-bab4-75ac2a63d048 ) σελ 193.
3 « Εως 40% πιο… καυτό το πετρέλαιο θέρμανσης» ΤΑ ΝΕΑ 16.8.2012
https://www.tanea.gr/2012/08/16/economy/ews-40-pio-kayto-to-petrelaio-thermansis/
4 «Γ. Στουρνάρας: «Απολύτως πετυχημένος ο φόρος στο πετρέλαιο, η κυβέρνηση πιστώνεται το μέτρο» ΤΟ ΒΗΜΑ 25.12.2013 https://www.tovima.gr/2013/12/25/society/g-stoyrnaras-apolytws-petyximenos-o-foros-sto-petrelaio-i-kybernisi-pistwnetai-to-metro/
5 «Σχετικά με την προβλεπόμενη μείωση του ΕΦΚ στο πετρέλαιο θέρμανσης» https://www.minfin.gr/content/-/asset_publisher/NqgEa4zG2NyO/content/url-node-6511?inheritRedirect=false
6 «Μειώνεται από τον Οκτώβριο η φορολογία στο πετρέλαιο θέρμανσης» Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 10.7.2015 http://www.kathimerini.gr/822894/article/oikonomia/ellhnikh-oikonomia/meiwnetai-apo-ton-oktwvrio-h-forologia-sto-petrelaio-8ermanshs
7 “Οι Αλλαγές στην Ελληνική Αγορά Φυσικού Αερίου” Energeia.gr 21.6.2018 https://www.energia.gr/article/144397/oi-allages-sthn-ellhnikh-agora-fysikoy-aerioy
8«ΑΠΕ: “Καθαρή” ενέργεια για “βρώμικες” δουλειές (ΙΙΙ. Η οδυνηρή μετάβαση προς την ενιαία ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας)»
9 «Ζευγαρώνουν οι Αγορές; Μαύρα μαντάτα για τους καταναλωτές!»
10 «Μέχρι το 2023 η Επέκταση του Δικτύου Φυσικού Αερίου σε 24 Πόλεις της Ελληνικής Περιφέρειας» Energeia.gr 23.1.2019
