Η αρχαία ελληνική τραγωδία επί 2.500 χρόνια συμβάλλει με τη δυναμική της σε παγκόσμια κλίμακα στην εξέλιξη και πορεία, όχι μόνο του θεατρικού λόγου, αλλά και με τις πολυδιάστατες επιρροές της στην καταγραφή της ιστορίας του ευρωπαϊκού πνεύματος. Τα κείμενα των τραγωδιών αποτέλεσαν, από τη γέννησή τους μέχρι τις μέρες μας, όχημα με το όποιο ταξίδεψαν φιλοσοφικές θέσεις, ιδεολογίες, πολιτικές θεωρήσεις και θρησκευτικές προσηλώσεις. Το περιεχόμενο των τραγωδιών, μύθοι, πρόσωπα, καταστάσεις, έγιναν και εξακολουθούν να είναι αξιοποιήσιμο υλικό για τη συγκρότηση θεατρικών έργων.
Στις διαδρομές του χώρου και του χρόνου, συναντάμε πρόσωπα των αρχαίων ελληνικών τραγωδιών και κωμωδιών στο ρωμαϊκό θέατρο, στο αναγεννησιακό –ελισαβετιανό, ισπανικό και ιταλικό–, στο νεότερο και σύγχρονο ευρωπαϊκό, αμερικανικό, ρωσικό κ.α. Η χρήση των προσώπων Ηλέκτρας και Αντιγόνης συναντώνται τόσο στο αμερικανικό θέατρο (Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα του Ευγένιου Ο’Νιλ), όσο και στο γαλλικό (η Αντιγόνη του Ζαν Ανούιγ).
Αξίζει να ειπωθεί ότι και η ελληνική δραματουργία εγγράφει πρόσωπα της αρχαίας τραγωδίας σε σύγχρονες αναπλάσεις, επιχειρώντας διαφορετική προσέγγιση στην ερμηνεία συμβόλων και πράξεων και προβάλλοντας εκδοχές φωτισμένες από σύγχρονα ρεύματα πολιτικής και αισθητικής. Πιστεύουμε ότι η γνώση των τραγωδιών μας είναι ένας οδηγός στον μύθο της φυλής μας, ένας εξιστοριστής στα σωζόμενα έπη και ιστορικά φιλοσοφικά κείμενα της Γραμματείας μας, και καθίσταται απαραίτητη κάθε προσπάθεια που επιδιώκει τη γνωριμία αυτών των κειμένων στο σύγχρονο αναγνωστικό κοινό.
Χαρακτηριστικά της ποιότητας και της πιστότητας αυτής της μεταφοράς είναι τα χορικά, που σαν σύγχρονες ποιητικές συνθέσεις παντρεύουν τη βαρύτητα των νοημάτων και συναισθημάτων της τραγωδίας με τη σύγχρονη ποιητική γραφή.
Έναυσμα για τις πιο πάνω σκέψεις μας προκάλεσε η πρόσφατη έκδοση σε πέντε εξαιρετικά καλαίσθητους τόμους των Εκδόσεων 24γράμματα, με τίτλο της σειράς «Το αρχαίο Δράμα σε μορφή μυθιστορήματος». Η σειρά περιλαμβάνει 3 κωμωδίες του Αριστοφάνη και 10 τραγωδίες, 2 του Σοφοκλή και 8 του Ευριπίδη.
Η ανάπλαση των ποιητικών δραμάτων σε μυθιστορηματική μορφή διευρύνει την προσβασιμότητά τους, καθώς η ανάγνωση γίνεται ευκολότερη, ενώ αναδεικνύονται θέματα και στοιχεία που αφορούν άμεσα τη σημερινή πραγματικότητα. Η δηλωτική παράγραφος για το περιεχόμενο των τόμων δημοσιεύεται στο οπισθόφυλλο των βιβλίων και δίνει την ταυτότητα των περιεχομένων όλης της σειράς.
Εδώ θα θέλαμε να τονίσουμε και την αναγκαιότητα ύπαρξης μιας τέτοιας σειράς στην ελληνική βιβλιογραφία, που να αποσκοπεί στην ουσιαστική γνωριμία του περιεχομένου των τραγωδιών και κωμωδιών για τους αναγνώστες νεότερης ηλικίας (κατά δήλωση της συγγραφέως και παιδαγωγού Ελένης Χωρεάνθη, η σειρά απευθύνεται σε άτομα από 12 ετών και άνω). Πρέπει να ομολογήσουμε ότι σε νεότερες γενεές αναγνωστών βρήκαν απήχηση εκδόσεις που προσπάθησαν με κυρίαρχο μέσο την εικόνα να αφηγηθούν το περιεχόμενο των αρχαίων τραγωδιών, κωμωδιών και της μυθολογίας.
Συγγενέστερη και πιο προσηλωμένα πιστή η τωρινή απόδοση της Χωρεάνθη, η οποία με τις αναμφισβήτητες ποιητικές της ικανότητες και την αρχαιογνωσία της –ας μην ξεχνάμε τις προηγούμενες εκδοτικές της παρουσίες με αντικείμενο τη μυθολογία και τους μύθους του Αισώπου– μεταφέρει μια πολυεπίπεδη αντιστοιχία δομής από αρχαίο κείμενο σε σύγχρονο μυθιστορηματικό λόγο. Η συγγραφέας, γνωρίζοντας πολύ καλά τα κατά ποσόν, όσο και τα κατά ποιόν μέρη της αρχαίας τραγωδίας, μεταπλάθει τον θεατρικό λόγο σε μυθιστορηματικό, ενώ παράλληλα διατυπώνει με επιλεγμένη γραφή τις διαφορετικές ενότητες του αρχαίου λόγου. Χρησιμοποιώντας έναν ιστορικά διευκρινιστικό πρόλογο, προκαλεί τον αναγνώστη σε αναζήτηση απαντήσεων για πρόσωπα και ιστορικά γεγονότα. Χαρακτηριστικά της ποιότητας και της πιστότητας αυτής της μεταφοράς είναι τα χορικά, που σαν σύγχρονες ποιητικές συνθέσεις παντρεύουν τη βαρύτητα των νοημάτων και συναισθημάτων της τραγωδίας με τη σύγχρονη ποιητική γραφή.
Εμπρός, τροφοδότρα της Σεμέλης Θήβα,
με κισσό σταφανώσου!
Ω, γεμίστε,
τα πάντα γεμίστε με χλωρούς βλαστούς
βελανιδιάς καρποφόρας
ή με κλάδους ελάτου
και στις βακχείες ριχτείτε.
Κατάστικτα δέρματα ελαφιών να ντυθείτε,
ζωστείτε μ’ ολάσπρους πλοκάμους μαλλιών
και γύρω στους περήφανους
νάρθηκες υψωθείτε.
Και μαζί όλη η γη θα χορέψει –
είναι ο Βρόμιος αυτός που οδηγάει τους θιάσους–
στο βουνό, στο βουνό, όπου μένει
το πλήθος των θηλυκών μανιασμένων
που παράτησαν αργαλειούς και σαγίτες,
απ’ τον οίστρο του Διόνυσου τρελαμένες.
(Απόσπασμα από τις Βάκχες του Ευριπίδη, σε απόδοση της Ελένης Χωρεάνθη)
Μελετώντας τις κωμωδίες και τις τραγωδίες που περιλαμβάνονται στους πέντε τόμους (με τη συγκεκριμένη αναπλαστική απόδοση), διαπιστώνουμε ότι οι τραγωδίες είναι ένα χρήσιμο εργαλείο, το οποίο ανασύρει και συνδυάζει ιστορικά γεγονότα και καταστάσεις από τη μυθολογία, από τα έπη και γενικά από την αρχαία ελληνική Γραμματεία, προκαλώντας γόνιμους συσχετισμούς.
Η μυθιστορηματική απόδοση των τραγωδιών με αυτή την ποιότητα γραφής είναι πράγματι μια διαφωτιστική προσέγγιση του αρχαίου ποιητικού λόγου, χρήσιμη για όλους – και ιδιαίτερα για εκείνους που δεν είχαν τη δυνατότητα να γευτούν και να επεξεργαστούν τις μεγάλες έννοιες που εμπεριέχει ο θεατρικός λόγος. Θα πρέπει ν’ αναλογιστούμε ότι τα τελευταία χρόνια τα θεατρικά έργα μεγάλων συγγραφέων κυκλοφορούν με μυθιστορηματική γραφή σε ποικιλία γλωσσών και λειτουργούν σαν διαφωτιστικός οδηγός στους θεματικούς τους άξονες, καθώς και στις κοινωνικές τους προεκτάσεις. Στην ελληνική αλλά και στη διεθνή αγορά του βιβλίου, κυκλοφορούν τα περισσότερα από τα έργα του Σαίξπηρ και του Μολιέρου σε μυθιστορηματική απόδοση. Νεαρά άτομα αλλά και ηλικιωμένοι που δεν ευτύχησαν να δουν τις παραστάσεις αυτών των έργων, γνωρίζουν πολύ καλά το περιεχόμενό τους, τα πρόσωπα και τα μηνύματά τους. Ώστε όταν φτάσει η στιγμή να τα παρακολουθήσουν στο θέατρο, να απολαύσουν πολυεπίπεδα τη θεατρική τους διάσταση.
Οι αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες είναι ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής μας ταυτότητας και τέτοιου είδους εκδόσεις συμβάλλουν πολύ στη συνειδητοποίησή της. Το εξώφυλλο της έκδοσης συνθέτουν δύο μοτίβα, ένα πρώτο που μένει σταθερό σε όλη τη σειρά και ένα δεύτερο που αλλάζει ανάλογα με το περιεχόμενο του τόμου. Χαρτί εκτύπωσης, επιλογή γραμματοσειράς και δέσιμο, συγκροτούν πέντε εύχρηστα στην ανάγνωση και αισθητικά στην εμφάνιση, άρτια βιβλία.
[Ο Γιώργος Γαλάντης είναι σκηνοθέτης-θεατροπαιδαγωγός.]
Το αρχαίο Δράμα σε μορφή μυθιστορήματος
Ελένη Χωρεάνθη
Εκδόσεις 24γράμματα
1. Αριστοφάνης: Βάτραχοι, Όρνιθες, Ειρήνη
428 σελ.
ISBN 978-618-201-284-0
Τιμή €18,00
2. Ευριπίδης: Μήδεια, Ιππόλυτος, Άλκηστη
410 σελ.
ISBN 978-618-201-292-5
Τιμή €18,00
3. Ευριπίδης: Βάκχες, Ηλέκτρα, Ιφιγένεια εν Ταύροις
328 σελ.
ISBN 978-618-201-294-9
Τιμή €18,00
4. Ευριπίδης: Ελένη, Ιφιγένεια Εν Αυλίδι
240 σελ.
ISBN 978-618-201-296-3
Τιμή €18,00
5. Σοφοκλής: Ιχνευτές, Αίαντας
138 σελ.
ISBN 978-618-201-295-6
Τιμή €18,00