Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, το μοναστήρι ιδρύθηκε στο β’ μισό του 14ου αιώνα από το σέρβο ηγεμόνα της Θεσσαλίας και Ηπείρου Συμεών Ούρεση Παλαιολόγο
Σε κατάφυτη τοποθεσία της ευρύτερης περιοχής της Τσαριτσάνης, της θεσσαλικής κωμόπολης του Κάτω Ολύμπου με το παραδοσιακό χρώμα, είναι χτισμένη η μονή του Αγίου Δημητρίου, γνωστή με την ονομασία Βαλέτσικο.
Η ακριβής χρονολογία ίδρυσης της μονής δεν είναι γνωστή.
Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, το μοναστήρι ιδρύθηκε στο β’ μισό του 14ου αιώνα από το σέρβο ηγεμόνα της Θεσσαλίας και Ηπείρου Συμεών Ούρεση Παλαιολόγο, όταν εκείνος και η σύζυγός του, Θωμαΐς Ορσίνι, είδαν το μικρό τους παιδί, το γιο τους Ιωάννη (μετέπειτα μοναχό Ιωάσαφ), να θεραπεύεται με τη βοήθεια της θαυματουργής εικόνας του Αγίου Δημητρίου (φυλάσσεται στη μονή).
Από τότε η μονή έλαβε την ονομασία Βαλέτσικο, που σημαίνει μικρό παιδί.
Ο Συμεών Ούρεσης Παλαιολόγος δώρισε στη μονή πολλά αγροκτήματα με σιτηρά και αμπέλια, οπωροφόρα, ελαιόδεντρα, καθώς και βοσκοτόπους για κτηνοτροφία.
Τα εισοδήματα της μονής, πέραν ασφαλώς των ποσών που προορίζονταν για τους μοναχούς και τους υπαλλήλους, διετίθεντο για τη μισθοδοσία των δασκάλων και τη συντήρηση των εκπαιδευτηρίων Τσαριτσάνης.
Στους χαλεπούς καιρούς της Τουρκοκρατίας, μετά το 1435, η μονή τελούσε ως βακούφι υπό την προστασία του σουλτάνου, με αντάλλαγμα την καταβολή φόρου που ήταν ίσος με το ένα δέκατο των εισοδημάτων της.
Το γεγονός αυτό της επέτρεψε να γνωρίσει περίοδο ακμής κατά το 17ο και το 18ο αιώνα, όταν αποτέλεσε εστία πνευματικής καλλιέργειας και ενδυνάμωσης της ορθόδοξης πίστης (το 1767 φιλοξενήθηκε στη μονή ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός).
Αξιομνημόνευτη υπήρξε, εξάλλου, η συμβολή της μονής στους απελευθερωτικούς αγώνες του έθνους κατά το 19ο και τον 20ό αιώνα (ως καταφύγιο – ορμητήριο αγωνιστών και ανταρτών, αλλά και ως κέντρο πληροφοριών).
Όσον αφορά τα κτίσματα της μονής, το μικρών διαστάσεων πετρόχτιστο καθολικό (με αξιόλογες τοιχογραφίες και ξυλόγλυπτο τέμπλο), αφιερωμένο στον Άγιο Δημήτριο τον Μυροβλύτη, βρίσκεται στο κέντρο των κτιριακών εγκαταστάσεων.
Μπροστά στο τέμπλο διατηρείται —κατά την παράδοση— η «πατησιά» (αποτύπωμα) του αλόγου του Αγίου Δημητρίου, ο οποίος διά της εμφανίσεώς του υποχρέωσε τους εγκατεστημένους Οθωμανούς να εγκαταλείψουν τη μονή.
Στη βορειοανατολική πτέρυγα του κτιριακού συγκροτήματος βρίσκεται το παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας, κάτω από το οποίο υπάρχει το οστεοφυλάκιο των πατέρων της μονής, καθώς και αγίασμα.
Το κελί στο οποίο είχε φιλοξενηθεί ο δάσκαλος του Γένους Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός διαμορφώθηκε σε παρεκκλήσι – εξομολογητήριο και αφιερώθηκε στη μνήμη του.
Τέλος, στη θέση «Σμίξη», σε έναν κωνοειδή βράχο με καταπληκτική θέα, εκεί όπου βρισκόταν άλλοτε το ασκηταριό των καλόγερων της μονής του Αγίου Δημητρίου, είναι σήμερα χτισμένο το ξωκλήσι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, που συνηθίζουν να επισκέπτονται πεζή οι Τσαριτσανιώτες.
*Οι φωτογραφίες που περιλαμβάνονται στο παρόν άρθρο προέρχονται από τους διαδικτυακούς τόπους της μονής Αγίου Δημητρίου (valetsiko.gr) και της Ιεράς Μητροπόλεως Ελασσώνος (imelassonos.gr).