Εισαγωγή.
Η πολιτική της ακραίας λιτότητας που με μορφή Μνημονίων εφαρμόζεται σχεδόν μια 10ετία στην ελληνική κοινωνία, έχει δημιουργήσει τραγικά κοινωνικά και οικονομικά αδιέξοδα, ακυρώνοντας ταυτόχρονα την Εθνική και Λαϊκή κυριαρχία. Η ανατροπή της συγκεκριμένης πολιτικής, αποτελεί βασικό όρο στο δρόμο της παραγωγικής ανόρθωσης της χώρας σε όφελος του λαού και την ουσιαστική μείωση της ανεργίας. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ (όπως και οι προηγούμενες ΝΔ-ΠΑΣΟΚ), ακολουθώντας πολιτική υποταγής στις εντολές της «τρόικας» και των επιλογών της εγχώριας ολιγαρχίας, εφαρμόζουν πολιτική φτωχοποίησης του ελληνικού λαού και αρπαγής της δημόσιας περιουσίας. Ταυτόχρονα προσπαθούν με επικοινωνιακά τρυκ και αβάσιμους ισχυρισμούς να δικαιολογήσουν τις επιλογές τους, καλλιεργώντας ανεδαφικές προσδοκίες. Χαρακτηριστικό δείγμα η ομιλία του πρωθυπουργού Αλ. Τσίπρα στη Βουλή (22.5.18), ότι «τον Αύγουστο του 2018, τα Μνημόνια θα είναι οριστικά παρελθόν για τον τόπο».!
Αποτελέσματα της εφαρμογής των μέτρων Λιτότητας
Αρχικά η εφαρμογή των Μνημονίων δικαιολογήθηκε ως αναγκαίο, αν και οδυνηρό βήμα, για την αντιμετώπιση της κρίσης, συσκοτίζοντας τις βαθύτερες ταξικές επιδιώξεις τους. Δηλαδή την ενίσχυση της κερδοφορίας του μεγάλου κεφαλαίου, με ένταση της ανισοκατανομής του εισοδήματος και την ενίσχυση του ποσοστού κέρδους, σε βάρος μισθωτών, συνταξιούχων και νεολαίας, καθώς και τη συντριβή θεμελιωδών εργασιακών δικαιωμάτων, την αρπαγή κερδοφόρων τομέων της κρατικής περιουσίας (ΔΕΚΟ, κά), τη λεηλασία λαϊκών εισοδημάτων και περιουσίας μικρομεσαίων αγροτών, επαγγελματιών και μικροεπιχειρηματιών, κά.
Τα αποτελέσματα των Μνημονιακών μέτρων ήταν οδυνηρά για τον ελληνικό λαό και καταστροφικά για την οικονομία της χώρας. Η συρρίκνωση των μισθών και συντάξεων ξεπέρασε το -35%. Ο μέσος μισθός από 1.442 € το 2010, μειώθηκε σε 974 € το 2016, ενώ ο κατώτατος μισθός από 751 € έπεσε στα 586 € και για τους νέους στα 510 €. Χαρακτηριστικό είναι ότι το 2010, μόνο 12% των εργαζόμενων δούλευαν με κατώτατο μισθό, ενώ το 2016 ήταν 49%.! Επίσης μεγάλες περικοπές έγιναν στις συντάξεις. Μόνο από τις ρυθμίσεις του Γ’ Μνημονίου, οι συνολικές περικοπές το 2015-17, ξεπερνούν τα 7 δις. Από την άλλη η συνεχής φορο-επιδρομή (αύξηση συντελεστών, περικοπές φοροαπαλλαγών, αύξηση ΦΠΑ, επιβολή ΕΝΦΙΑ, κ.ά.), διόγκωσε το μερίδιο των φόρων στο ΑΕΠ, από 22% το 2009 σε 35% το 2018 (2009:ΑΕΠ 240 δις και κρατικά έσοδα 53 δις, 2017:ΑΕΠ 178,5 δις και κρατικά έσοδα 62 δις). Χαρακτηριστική είναι η μείωση των φοροαπαλλαγών (δαπάνες υγείας, πολύτεκνοι, κά) και οι επιστροφές φόρων, από 1,58 δις το 2010, περιορίστηκαν μόλις στα 375 εκατ. το 2016.
Από την άλλη η μείωση των κοινωνικών δαπανών για παιδεία, υγεία, πρόνοια, πολιτισμό, κλπ, ενέτειναν τη διαδικασία φτωχοποίησης και το φαινόμενο του κοινωνικού αποκλεισμού σε βασικά αγαθά και υπηρεσίες, ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων. Στα όρια της φτώχειας από 18% του πληθυσμού το 2009, ανέβηκαν στο 48% το 2017. Δεν είναι τυχαίο που στο ίδιο διάστημα είχαμε αύξηση αστέγων, δραματική αύξηση αυτοκτονιών, υπογεννητικότητα, γήρανση πληθυσμού, κ.ά. Το συνολικό κόστος των μέτρων του Γ’ Μνημονίου στο διάστημα 2015-17, ανήλθε σε 12,1 δις, ενώ η απώλεια σε ΑΕΠ ήταν 16,5 δις.!!
Οι συνέπειες της λιτότητας είναι ιδιαίτερα αισθητές στο πεδίο της παραγωγής, του εισοδήματος και της απασχόλησης.
Η μείωση της ζήτησης (λαϊκής κατανάλωσης και επενδύσεων) στο διάστημα 2010-16, οδήγησε σε συρρίκνωση του ΑΕΠ κατά 26% και αποδιάρθρωση της παραγωγικής βάσης (κλείσιμο 250.000 ΜμΕ, αποψίλωση αγροτικού τομέα, υποβάθμιση τεχνικών-κοινωνικών υποδομών, κ.ά.), καθώς και σε αποδυνάμωση της θέσης της χώρας στο διεθνή καταμερισμό εργασίας. Την περίοδο των Μνημονίων οι δημόσιες αναπτυξιακές δαπάνες συρρικνώθηκαν (το ΠΔΕ από 10 δις 2009 περιορίστηκε στα 6,5 δις), ενώ ανάλογη εξέλιξη είχαμε και στις ιδιωτικές επενδύσεις (οι «αποσβέσεις» κινούνται μόνιμα σε υψηλότερο επίπεδο από τις «ακαθάριστες επενδύσεις», με αποτέλεσμα οι «καθαρές επενδύσεις» να είναι αρνητικές), οδηγώντας σταθερά σε απαξίωση την παραγωγική βάση της χώρας.
Ταυτόχρονα η εκρηκτική αύξηση της πραγματικής ανεργίας (από 8% το 2008, σε 27% το 2016), εκτός από τη φτωχοποίηση, απαξιώνει και εξανδραποδίζει πολύτιμο εργατικό δυναμικό. Το επίδομα της ανεργίας χορηγείται σε όλο και λιγότερους ανέργους (από το 31% των ανέργων το 2010, σε 13% των ανέργων το 2017), ενώ η φυγή 450.000 νέων στο εξωτερικό, οδηγεί σε ασταμάτητη αιμορραγία μορφωμένου εργατικού δυναμικού (το κόστος του «brain-drain» υπολογίζεται σε 15,3 δις). Παράλληλα υπάρχει σταθερή αύξηση του ποσοστού μερικής απασχόλησης (566.000 μισθωτοί εργάζονται με μισθό 427 € μικτά.!), ενώ διογκώνεται η «μαύρη» και αδήλωτη εργασία. Το 2016 από ελέγχους που έγιναν σε 34.241 επιχειρήσεις, στις 5.577 (16,3%) διαπιστώθηκε ότι είχαν αδήλωτους εργαζόμενους. Η αύξηση της μερικής απασχόλησης και η εκ περιτροπής εργασία, σημαίνει λιγότερες ασφαλιστικές εισφορές (2,5 δις το χρόνο) σε βάρος των ασφαλιστικών ταμείων.
Ωστόσο η Λιτότητα και τα Μνημόνια έχουν και …κερδισμένους.! Η ανάκαμψη της κερδοφορίας των ΑΕ & ΕΠΕ έφθασε μετά το 2015 στα προ κρίσης επίπεδα (από 2,2 δις 2015, σε 3,8 δις 2016). Επίσης στο όνομα της σωτηρίας των τραπεζών, φορτώθηκαν στον ελληνικό λαό πάνω από 40 δις για την ανακεφαλαιοποίηση τους και παρ’ όλα αυτά οι τράπεζες παραμένουν στους ιδιώτες. Από την άλλη το δημόσιο χρέος παρά τα τεράστια τοκοχρεολύσια, το ύψος του όχι μόνο δεν μειώνεται αλλά σταθερά αυξάνεται (από 298 δις το 2009 ή 127% του ΑΕΠ, στο τέλος 2017 ήταν 318 δις ή 178% του ΑΕΠ), ενώ οι δαπάνες εξυπηρέτησης του (στο διάστημα 2009-2017 έφθασαν τα 336 δις €. Πρόκειται για «φόρο αίματος» που πληρώνουν ο ελληνικό λαός και μόνιμη πηγή υψηλών και σταθερών εσόδων για τους διεθνείς και εγχώριους τοκογλύφους. Τέλος η παράνομη εξαγωγή πλούτου από την εγχώρια ελίτ, ξεπερνά τα 400 δις (2.594 εύποροι Έλληνες βρίσκονται στη λίστα των Paradise Papers). Δεν είναι τυχαίο που το 2016, έκθεση της Κομισιόν για τις «εισοδηματικές ανισότητες», διαπιστώνει ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην πρώτη τριάδα των χωρών με τα σοβαρότερα προβλήματα, δεδομένου ότι το πλουσιότερο 20% του πληθυσμού, είχε εισοδήματα 6,5 φορές μεγαλύτερα από το φτωχότερο 20%.!
Καθαρή ή «βρώμικη» έξοδος από τα Μνημόνια;
Η κυβέρνηση και οι γραφειοκράτες των Βρυξελλών, δεν σταματούν να μοιράζουν κάθε τόσο, «υποσχέσεις» και «ελπίδες» για έξοδο από τη Λιτότητα και την Κρίση. Τόσο ο πρωθυπουργός όσο και ο υπουργός Οικονομίας, αλλά και όλοι οι υπουργοί, δεν σταματούν να μιλούν περί «δίκαιης ανάπτυξης» και για «ολιστικό αναπτυξιακό σχέδιο».! Ωστόσο η «τυπική» έξοδος από το Γ’ Μνημόνιο, δεν σημαίνει ούτε τέλος της Λιτότητα και της Επιτροπείας, ούτε ανάκτηση της Εθνικής και Λαϊκής κυριαρχίας. Εκτός από εφαρμογή 88 προαπαιτούμενων (ιδιωτικοποιήσεις, κ.ά.), υπάρχει ρητή δέσμευση για μείωση συντάξεων (18-25%) από το 2019, καθώς και αφορολόγητου (40% από το 2020). Επίσης τα υψηλά «πρωτογενή πλεονάσματα» (3,5% ΑΕΠ ως 2022, και 2% ως ….2060), δεν αφήνουν περιθώρια ούτε ανατροπής της λιτότητας, ούτε ανόρθωσης της χώρας. Η λεγόμενη «καθαρή έξοδος στις αγορές», ακόμα κι αν γίνει χωρίς τη λεγόμενη «προληπτική γραμμή στήριξης» (άτυπο Μνημόνιο με σκληρές δεσμεύσεις), θα είναι μια έξοδος πολύ ακριβή (με επιτόκια δανεισμού γύρω στο 4%). Όσο για τη λεγόμενη «Αναπτυξιακή Τράπεζα», ακόμα κι αν γίνει, δεν θα δέχεται καταθέσεις, ούτε θα εμπλέκεται σε άμεσο δανεισμό, ενώ η τελική δομή της θα διαμορφωθεί μετά από διαβούλευση και συμφωνία με τους θεσμούς.!!
Επίσης στην πρόσφατη συμφωνία, εν όψει της τελικής αξιολόγησης, υπήρξε δέσμευση για «λήψη πρόσθετων μέτρων αν αυτά κριθούν αναγκαία».!! Ταυτόχρονα για τη συνεχή επιτήρηση, προβλέπεται λειτουργία ειδικού μηχανισμού (γύρω τα 150 άτομα τοποθετημένοι σε θέσεις κλειδιά θα δίνουν «ραπόρτο» στην τρόικα). Από την άλλη η ένταση των «ηλεκτρονικών πλειστηριασμών» για κόκκινα δάνεια και χρέη στο δημόσιο, παράλληλα με τις δεσμεύσεις για συνέχιση των Μνημονιακών μέτρων μετά τη τυπική έξοδο, δεν αφήνουν περιθώρια χαλάρωσης της νεοφιλελεύθερης πολιτικής. Ιδιαίτερα η κατηγορηματική άρνηση των κυρίαρχων ελίτ της Ευρωζώνης και κυρίως της γερμανικής, για απομείωση (κούρεμα) του χρέους (κινείται γύρω στα 320 δις ή 180% ΑΕΠ) και περιορισμού της τοκογλυφίας, σε συνδυασμό με την αυστηρή Ευρωζωνική Επιτροπεία, δεν αφήνουν κανένα περιθώριο φιλολαϊκής εξόδου από την κρίση και ελπιδοφόρας προοπτικής στον ελληνικό λαό. Οι κατά καιρούς θετικές «προβλέψεις» κυβέρνησης και «θεσμών», για την πορεία βασικών οικονομικών δεικτών, «πέφτουν έξω» μόνιμα γιατί συνειδητά υποτιμούν τις αρνητικές συνέπειες της Λιτότητας. Χαρακτηριστικές οι προβλέψεις για το ΑΕΠ. Το 2016 η πρόβλεψη ήταν για αύξηση 0,5%, η πραγματοποίηση μείον – 0,2%. Το 2017 πρόβλεψη 2,7%, πραγματοποίηση 1,4%. Το 2018 πρόβλεψη 2,5%, αναπροσαρμογή ήδη στο 1,9% και βλέπουμε… Το ίδιο ισχύει και στους άλλους δείκτες).!
Κατά συνέπεια οι υποσχέσεις και «δεσμεύσεις» της κυβέρνησης, περί «δίκαιης» και «ολικής» ανάπτυξης, περί «φορολογικών ελαφρύνσεων», περί «αύξησης κατώτατου μισθού», περί «κοινωνικού μερίσματος», κά, είναι τουλάχιστον ΥΠΟΚΡΙΤΙΚΕΣ.!! Το λεγόμενο «αναπτυξιακό σχέδιο», με τις γενικόλογες και εξωπραγματικές προβλέψεις, αποτελεί καθαρό «ευχολόγιο» για την καλλιέργεια επικοινωνιακών προσδοκιών.! Στην ουσία είναι «σχέδιο» όχι «καθαρής», αλλά …. «βρώμικης» εξόδου από τα Μνημόνια, με διαιώνιση της φτωχοποίησης και της παραγωγικής παρακμής και του εξανδραποδισμού της νεολαίας. Συνυπεύθυνοι αυτής της πολιτικής, είναι όλα τα κόμματα του Μνημονιακού τόξου (ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, Ποτάμι, Ένωση Κεντρώων, Χ.Α. κ.ά.), η εγχώρια οικονομική ολιγαρχία (ΣΕΒ), η εργοδοτική ΓΣΕΕ και η υπερεθνική ελίτ (ΕΕ-ΕΚΤ-ΔΝΤ-ΕΜΣ).
Προϋποθέσεις φιλολαϊκής εξόδου από κρίση
Το συμπέρασμα που βγαίνει από την ανάλυση των μέχρι τώρα εμπειριών, είναι ότι η Λιτότητα εκτός από φτωχοποίηση μισθωτών, συνταξιούχων, νεολαίας και λαϊκών στρωμάτων, «φρενάρει» την αύξηση του ΑΕΠ και διαιωνίζει το «φαύλο κύκλο» παραγωγικής παρακμής και υψηλής ανεργίας. Το μόνο ελπιδοφόρο «εναλλακτικό μέλλον» που προβάλλει μπροστά μας, είναι η εφαρμογή μιας φιλολαϊκής πολιτικής εξόδου από την κρίση, με όχημα ένα «μεταβατικό πρόγραμμα» και ανοιχτούς ορίζοντες στη σοσιαλιστική προοπτική.
Συνοπτικά οι βασικοί άξονες του «μεταβατικού προγράμματος» είναι:
- Άμεση κατάργηση της Λιτότητας και της Επιτροπείας, ανάκτηση της Εθνικής και Λαϊκής Κυριαρχίας.
- Διακοπή πληρωμής χρέους, με στόχο τη βαθειά διαγραφή του. Είναι ο μόνος δρόμος για να δεχτούν «διάλογο» οι δανειστές.
- Τόνωση «ενεργού ζήτησης» (καταναλωτικής & επενδυτικής, δημόσιας & ιδιωτικής), με ταυτόχρονη «ανασύνθεση» της (ενίσχυση λαϊκής της κατανάλωσης και ΠΔΕ ώστε να υπάρξει άμεση αναπτυξιακή ώθηση και μείωση ανεργίας). Κάθε αύξηση της Ζήτησης κατά 1 εκατ. €, σημαίνει αύξηση ΑΕΠ κατά 1,18 εκατ. € και κατά 45 νέες θέσεις εργασίας.!!
- Δικαιότερη διανομή και αναδιανομή εισοδήματος υπέρ μισθωτών και συνταξιούχων, με άμεση αύξηση του κατώτατου μισθού στα 751 και την παροχή 13ης σύνταξης.
- Προοδευτική κλίμακα φορολογίας εισοδήματος, ανώτατος φορολογικός συντελεστής 45% και αφορολόγητο 12.000 €.
- Μείωση έμμεσων φόρων (ΦΠΑ σε είδη πρώτης ανάγκης και ειδικών φόρων στα καύσιμα, όπως πετρελαίου θέρμανσης, βενζίνη, υγραέριο, κ.ά.).
- Κατάργηση ΕΝΦΙΑ, φόρος στη μεγάλη περιουσία (ακίνητη και κινητή).
- Χαμηλότερος συντελεστής φορολογίας των μικρο-μεσαίων αγροτών, κατάργηση «φόρου επιτηδεύματος» (εργαζόμενοι με «μπλοκάκι»-μικρέμποροι-ελεύθεροι επαγγελματίες).
- Πάταξη λαθρεμπορίου, κατάργηση προνομίων ολιγαρχίας, έλεγχος στις «τριγωνικές συναλλαγές», στις off-shore εταιρίες και στις διάφορες «λίστες» φοροδιαφυγής.
- Κατάργηση της ΑΑΔΕ και επαναφορά της ΓΓΔΕ υπό κυβερνητικό έλεγχο, ενίσχυση των μηχανισμών φορολογικού ελέγχου, πάταξη της «οικονομικής διαφθοράς», κ.ά..
- Σχέδιο παραγωγικής ανόρθωσης και νέες θέσεις εργασίας, κλαδικές πολιτικές σε βιομηχανία, ενέργεια, υποδομές, μεταφορές, νέες τεχνολογίες, εμπόριο, τουρισμό και υπηρεσίες, σύμμετρη ανάπτυξη περιφερειών και οικολογική φροντίδα.
- Πολιτικές στήριξης Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων, της Οικογενειακής Γεωργίας και της «Κοινωνικής Οικονομίας».
- Ανασυγκρότηση βιώσιμων μονάδων, δημιουργία και διατήρηση θέσεων εργασίας.
- Μείωση χρόνου εργασίας χωρίς μείωση αποδοχών, με στόχο την αύξηση των θέσεων εργασίας και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των εργαζόμενων.
- Προστασία θεμελιωδών εργασιακών δικαιωμάτων, αύξηση κοινωνικών δαπανών.
- Εξασφάλιση δημόσιων αγαθών (υγείας, παιδείας, κοινωνικής φροντίδας, ηλεκτρικού και νερού) σε όλους του πολίτες.
- Ανάκτηση νομισματικής κυριαρχίας και μετάβαση στο εθνικό νόμισμα, έλεγχος κίνησης κεφαλαίων, εθνικοποίηση τραπεζών και κεντρικής τράπεζας, εξασφάλιση ευνοϊκών συνθηκών χρηματοδότησης της οικονομίας.
- Εφαρμογή «Σεισάχθειας» στα χρέη λαϊκών νοικοκυριών προς τράπεζες και δημόσιο, εξασφάλιση πραγματικού επιτοκίου στις λαϊκές αποταμιεύσεις.
- Ανάκτηση δημόσιου ελέγχου των κερδοφόρων ΔΕΚΟ και επέκταση τους σε στρατηγικούς τομείς.
- Ανάπτυξη ισότιμων και αμοιβαία επωφελών σχέσεων με όλες τις χώρες, κά.
Το κρίσιμο ερώτημα που προβάλλει είναι πως θα γίνουν όλα αυτά;
Δεν υπάρχει άλλος τρόπος, από την ενεργητική συμμετοχή στην κινηματική δράση, όλων των κοινωνικών δυνάμεων και κάθε φυσικού προσώπου, που έχει «ζωτικό συμφέρον» από την ανατροπή της Λιτότητας και της Επιτροπείας. Να περάσουμε από τα μικρά «ρυάκια» αντίστασης, στη δημιουργία ενός ισχυρού «χείμαρρου» ανατροπής, για την ανάδειξη μιας λαϊκής κυβέρνησης, που με την ενεργητική στήριξη του λαού, θα ανοίξει ελπιδοφόρους δρόμους στον ελληνικό λαό και ιδιαίτερα στη νέα γενιά.
(*) Το κείμενο αποτελεί, βασικά σημεία εισήγησης, στην Ημερίδα του Τομέα Οικονομικής Πολιτικής της ΛΑΕ, με θέμα «Αναδιανομή-Ανάπτυξη-Απασχόληση», που έγινε στην Αθήνα (αίθουσα ΜΑΧΩΜΕ) στις 22.5.2018.
(**) Ο Γιάννης Τόλιος είναι διδάκτωρ Οικονομικών, μέλος της ΠΓ της ΛΑ.Ε.
