Η δικαστική διαμάχη με τους Sotheby’s ήταν μόνο η αφορμή. Συνέντευξη του Χρ. Τσιρογιάννη για τα περιστατικά αρχαιοκαπηλίας που βλέπουν -ή και όχι- το φως της δημοσιότητας
Πριν από δέκα περίπου ημέρες με έκπληξη ενημερωθήκαμε πως ο γνωστός οίκος δημοπρασιών του εξωτερικού Sotheby’s κατέθεσε αγωγή εναντίον του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού επειδή διεκδίκησε ένα αρχαιοελληνικό χάλκινο ειδώλιο αλόγου που επρόκειτο να δημοπρατηθεί, χωρίς ωστόσο να παραθέτει και τα απαραίτητα στοιχεία για αυτά που υποστήριζε.
Για την ιστορία αναφέρουμε πως το ειδώλιο, ύψους 14 εκατοστών, κορινθιακού τύπου, χρονολογείται στον 8ο αιώνα π.Χ. Η αξία του είχε εκτιμηθεί μεταξύ 150.000 και 250.000 δολαρίων και επρόκειτο να βγει στο σφυρί από τον Sotheby’s στη Νέα Υόρκη, στις 14 Μαΐου, μαζί με άλλα αντικείμενα από τη συλλογή των Barnet. Ήταν μάλιστα ένα από τα σημαντικότερα κομμάτια της δημοπρασίας.
Μία όμως ημέρα πριν από τη δημοπρασία, το υπουργείο Πολιτισμού της Ελλάδας, με επιστολή του στον δημοπράτη, απαίτησε την απόσυρση του ειδωλίου και ζήτησε την επιστροφή του στην Ελλάδα. Οι Sotheby’s απέρριψαν τις ελληνικές αξιώσεις, υποδεικνύοντας ότι το άλογο είχε πωληθεί το 1967 σε δημοπρασία της Ελβετίας, πριν περάσει στα χέρια του Symes και στη συνέχεια στη συλλογή των Barnet. Πάντως, ο οίκος απέσυρε την τελευταία στιγμή το ειδώλιο από τη δημοπρασία.
Για το συγκεκριμένο περιστατικό, αλλά και τα δεκάδες προϊόντα λαθρανασκαφών ή κλεμμένα αντικείμενα από αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία που τροφοδοτούν ένα παράνομο εμπόριο με τζίρο εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων, που διακινεί αρχαιολογικούς θησαυρούς σε όλο τον κόσμο, η HuffPost Greece μίλησε με τον κ. Χρήστο Τσιρογιάννη, αρχαιολόγο και ερευνητή διεθνών αρχαιοκαπηλικών κυκλωμάτων στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης, ο οποίος μάλιστα ταύτισε και στη συγκεκριμένη περίπτωση το αγαλματίδιο στο κατασχεμένο αρχείο του εμπόρου αρχαιοτήτων Robin Symes -ο οποίος έχει κατηγορηθεί ως οργανωτής ενός μεγάλου κυκλώματος αρχαιοκαπηλίας.
 |
| Ο αρχαιολόγος κ. Χρήστος Τσιρογιάννης |
-Η πρόσφατη διαμάχη μεταξύ του οίκου δημοπρασιών Sotheby’s και του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού έχει επαναφέρει στο προσκήνιο το ζήτημα της παράνομης διακίνησης αρχαίων αντικειμένων και του επαναπατρισμού τους, ενώ προβληματισμός υπάρχει και για τη χρονική στιγμή που επέλεξε να δράσει το ελληνικό υπουργείο. Κρίνετε πώς καθυστέρησε κι αν ναι γιατί συνέβη αυτό, αφού εσείς είχατε ενημερώσει από αρχές Μαΐου όσον αφορά το χάλκινο αγαλματίδιο;
Yπήρξε στ’ αλήθεια μια αδικαιολόγητη καθυστέρηση, αφού το υπουργείο έστειλε την επιστολή μόλις μία ημέρα πριν την προγραμματισμένη δημοπρασία στις 14 Μαΐου. Προσωπικά είχα ενημερώσει την Interpol για την ταύτιση της συγκεκριμένης αρχαιότητος, ήδη από την 1η Μαΐου 2018, δηλαδή σε ανύποπτο χρόνο, είχα υποδείξει σε όλες τις αρμόδιες αρχές (στην Interpol, στις αμερικανικές δικαστικές αρχές, καθώς και στις ελληνικές και ιταλικές διωκτικές αρχές) τον ακριβή τρόπο με τον οποίον θα συγκέντρωναν όλα τα σχετικά με την υπόθεση στοιχεία.
Στο email μου ανέφερα πως όλο το κλειδί της υπόθεσης είναι να βρεθεί και η ταυτότητα του ανθρώπου που έθεσε το αντικείμενο προς πώληση στη δημοπρασία του οίκου Münzen und Medaillen AG το 1967 στη Βασιλεία, όπου οι Sotheby’s υποστηρίζουν πως βρέθηκε για πρώτη φορά όπου και αγοράστηκε από τον Robin Symes (Λονδίνο), από τον οποίο και πέρασε τελικά στους Howard and Saretta Barnet (Νέα Υόρκη) το Νοέμβριο του 1973.
Σύμφωνα όμως με τα έγγραφα που έδωσαν οι Sotheby’s στη δημοσιότητα, το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού ζητούσε μέσα από την επιστολή του την απόσυρση από τη δημοπρασία και τον επαναπατρισμό του έργου αυτού χωρίς ωστόσο να παραθέτει κανένα στοιχείο που να αποδεικνύει ότι το αντικείμενο είχε φύγει από την Ελλάδα.
-Γιατί όμως κατά τη γνώμη σας δεν συγκεντρώθηκαν τα απαραίτητα αυτά στοιχεία προκειμένου να στηρίξει η ελληνική πλευρά τη διεκδίκηση του αντικειμένου με αποτέλεσμα τώρα να οδηγείται τώρα στις δικαστικές αίθουσες, σε μια αναμέτρηση, που πιθανότατα η έκβασή της θα είναι αρνητική για το ελληνικό δημόσιο;
Κανείς δεν γνωρίζει το λόγο και περιμένουμε να δούμε τις επόμενες κινήσεις του ΥΠΠΟΑ. Εκτός όμως από την μη παράθεση στοιχείων που λέτε, η επιστολή του υπουργείου -έτσι τουλάχιστον όπως την έδωσαν οι Sotheby’s στη δημοσιότητα- περιλαμβάνει και τραγικά λάθη. Είναι χαρακτηριστικό πως στο τέλος του γράμματος, που προφανώς είναι «copy-paste» από άλλη υπόθεση, αντί για «Bronze Horse», αναφέρεται -και μάλιστα δύο φορές- η λέξη «coin», δηλαδή «νόμισμα». Δεν βρέθηκε καν κάποιος από τις αρμόδιες διευθύνσεις να ελέγξει το έγγραφο πριν σταλεί. Έχουν γίνει τεράστια λάθη ουσίας που εκθέτουν τη χώρα και αποδεικνύουν πως έχει γίνει δουλειά του ποδαριού.
 |
| Μαρμάρινο κεφάλι από τη συλλογή Symes-Μιχαηλίδη. Επρόκειτο να δημοπρατηθεί από τους Sotheby’s το Δεκέμβριο του 2013 |
-Εντωμεταξύ προκαλεί εντύπωση πως ο ίδιος οίκος είχε ανακοινώσει το 2018 ότι προτίθεται να επιστρέψει μια μαρμάρινη ταφική στήλη στην Ελλάδα μετά την ταυτοποίηση που κάνατε εσείς το 2017. Τώρα πρώτη φορά έχουμε δικαστική προσφυγή ενός οίκου δημοπρασιών εναντίον ενός υπουργείου. Πώς έφτασαν τα πράγματα σε αυτό το σημείο;
Θα σας αναφέρω κάτι ακόμα και η ερώτηση θα απαντηθεί από μόνη της. Δεν είναι μόνο τα λάθη και οι καθυστερήσεις από την ελληνική πλευρά που προανέφερα, αλλά άξιο απορίας είναι και το γεγονός πως η επιστολή του ελληνικού υπουργείου -έτσι όπως δόθηκε στη δημοσιότητα- είναι ανυπόγραφη.
Φέρει μεν τυπωμένο το όνομα της γενικής διευθύντριας αρχαιοτήτων, κ. Ελένης Κόρκα, ωστόσο η χειρόγραφη υπογραφή -που πρέπει απαραιτήτως να υπάρχει σε ένα επίσημο έγγραφο- απουσιάζει. Μήπως εστάλη στον οίκο δημοπρασιών κάποιο αντίγραφο της αυθεντικής επιστολής -από αυτά που είθισται να κρατά το ΥΠΠΟΑ- αντί για την κανονική, πάλι καταλάθος; Περιμένουμε τις απαντήσεις.
-Ήσασταν μέλος της ομάδας που επαναπάτρισε αρχαιότητες που είχαν κλαπεί και εντοπιστεί στο Μουσείο Getty, στη συλλογή Shelby White/Leon Levy, στην Γκαλερί Jean-David Cahn AG και αλλού. Γιατί δεν συνεχίσατε τη δράση σας ως μία οντότητα;
Η ομάδα μας συστάθηκε στις αρχές Ιουλίου του 2006, ενώ σταμάτησε να υφίσταται λίγο πριν την αποχώρησή μου από την Ελλάδα, δηλαδή τον Ιούλιο του 2008. Επρόκειτο για μια ευέλικτη δύναμη που αποτελούνταν από τον εισαγγελέα κ. Ιωάννη Διώτη, το δημοσιογράφο κ. Νικόλα Ζηργάνο, τον τότε διοικητή της δίωξης αρχαιοκαπηλίας της αστυνομίας, κ. Γιώργο Γληγόρη, εμένα ως το μόνο αρχαιολόγο και δύο δικηγόρους, την κ. Ρένια Σταματούδη και τον κ. Κώστα Κυριόπουλο, οι οποίοι μας εκπροσωπούσαν στις διαπραγματεύσεις με το μουσείο Getty απ’ όπου φέραμε και τα τέσσερα αντικείμενα που διεκδικήσαμε -μεταξύ των οποίων και το χρυσό μακεδονικό στεφάνι και η μαρμάρινη αρχαϊκή κόρη- αλλά και στην υπόθεση της μεγαλύτερης ιδιωτικής συλλογής στον κόσμο των Shelby White/Leon Levy στη Νέα Υόρκη απ’όπου επίσης φέραμε και τα δύο αντικείμενα τα οποία διεκδικήσαμε.
Δυστυχώς όμως αντί όλο αυτό το εγχείρημα να αναπτυχθεί και παρά τους επαναπατρισμούς που έγιναν πράξη, η ομάδα έληξε τη δράση της άδοξα εξαιτίας συγκεκριμένων ενεργειών από την πλευρά του κράτους. Στη συνέχεια έφυγα για το πανεπιστήμιο του Cambridge το οποίο μου πρότεινε να συνεχίσω την ίδια έρευνα σε διδακτορικό επίπεδο. Προφανώς η ελληνική πολιτεία τότε δέχθηκε ισχυρές πιέσεις από διεθνείς εμπόρους και οίκους δημοπρασιών και αναγκάστηκε να προβεί σε συγκεκριμένες διοικητικές κινήσεις επισήμως -όπως αδικαιολόγητες μεταθέσεις- διαλύοντας ουσιαστικά την ομάδα.
 |
| Αμφορέας από τη συλλογή του εμπόρου αρχαιοτήτων Τζιανφράνκο Μπεκίνα. Εντοπίστηκε στη Royal-Athena Galleries το Φεβρουάριο του 2017 και επέστρεψε στην Ιταλία τρεις εβδομάδες αργότερα |
-Το φαινόμενο της αρχαιοκαπηλίας στη χώρα μας σε τι επίπεδο βρίσκεται αυτή τη στιγμή; Υπάρχουν περιοχές στις οποίες εντοπίζεται πιο έντονα;
Στην Ελλάδα σήμερα το πρόβλημα είναι τεράστιο. Υπάρχουν περιοχές για τις οποίες ακούμε παραδοσιακά πως εμπλέκονται σε υποθέσεις αρχαιοκαπηλίας, χωρίς αυτόματα αυτό να σημαίνει πως είναι και εκείνες που πάσχουν περισσότερο από το φαινόμενο. Συχνά τις αρχές απασχολούν η Θεσσαλία, η Πελοπόννησος, λιγότερο τα νησιά, η Μακεδονία και φυσικά η Αττική, η οποία έχει καταληστευτεί. Γνωρίζουμε πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις σε βάθος τουλάχιστον δύο εκατονταετιών.
Υπάρχουν όμως και ιδιαίτερα θετικές δράσεις που γίνονται σε τοπικό επίπεδο. Αξίζει να αναφέρουμε πως πριν από περίπου δύο χρόνια στην Πάτρα εξαρθρώθηκε ένα μεγάλο διεθνές δίκτυο αρχαιοκαπήλων του οποίου ο πυρήνας βρισκόταν στην Ελλάδα. Το επίτευγμα είναι το αποτέλεσμα της εξαιρετικής δουλειάς των αστυνομικών αρχών της περιοχής και σίγουρα αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση.
-Ο εντοπισμός κλεμμένων αρχαιοτήτων πώς ακριβώς γίνεται και η διαδικασία για τον επαναπατρισμό ποια είναι;
Παραδοσιακά υπήρχε ένας τρόπος ώστε να εντοπιστούν οι παράνομες αρχαιότητες. Αυτός ήταν να βρεθούν τα απαραίτητα στοιχεία μέσα από αρχαιοκαπηλικά και άλλα αρχεία που απεικονίζουν τα αντικείμενα που έχουν κατασχεθεί από αρχαιοκάπηλους. Το κομμάτι αυτό αποτελεί έτσι κι αλλιώς μέρος της δουλειάς μου, κάποια στιγμή ωστόσο προβληματίστηκα για το πώς θα μπορούσα να αναπτύξω μια μέθοδο την οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν κι οι συνάδελφοι αρχαιολόγοι χωρίς να έχουν όμως πρόσβαση στα αρχαιοκαπηλικά αρχεία.
Η νέα αυτή μέθοδος βασίζεται στην καταγραφή αρχαιοτήτων που περνούν από το εμπόριο αλλά εμφανίζονται με ψευδές ιστορικό συλλογής. Βασιζόμενος κι εγώ σε αυτή την πρακτική, υπέδειξα στον οίκο Christie’s τον Οκτώβριο του 2015 να αποσύρει ένα αντικείμενο που ήταν προϊόν αρχαιοκαπηλίας, αποδεικνύοντας απλά πως το ιστορικό συλλογής που παρουσίασε ήταν ψευδές. Η μέθοδος λειτουργεί και παράγει απτά αποτελέσματα χωρίς απαραίτητα να υπάρχει πρόσβαση στα κατασχεμένα αρχεία.
Στη συνέχεια της διαδικασίας, ενημερώνω την Interpol όσο το δυνατόν πιο γρήγορα -ειδικά σε περιπτώσεις που το αντικείμενο προορίζεται για να πωληθεί άμεσα. Κατόπιν είτε η ίδια η Interpol, είτε σε συνεργασία με μένα, ενημερώνουμε τις αρχές της χώρας στην οποία το αντικείμενο πρόκειται να δημοπρατηθεί και τις αρχές της διεκδικήτριας χώρας. Από και και πέρα δημοσιεύω προσωπικά όλες τις φωτογραφίες και τα έγγραφα που υπάρχουν ώστε να λειτουργήσουν ως απόδειξη και ενημέρωση για όλους -ακόμα και για τους πιθανούς αγοραστές.
 |
| Ρωμαϊκή σαρκοφάγος, κατασχεθέν υλικό του Τζιανφράνκο Μπεκίνα. Επαναπατρίστηκε στην Ελλάδα το Φεβρουάριο του 2017 |
-Υπήρχαν φορές κατά τις οποίες ενημερώσατε τις αρχές για την αμφιλεγόμενη προέλευση ενός αντικειμένου και οι οίκοι δημοπρασιών δεν το απέσυραν;
Ναι, υπήρχαν κάποιες τέτοιες περιπτώσεις στις οποίες ωστόσο τα αντικείμενα έμειναν απούλητα ενώ διατέθηκαν σε δημοπρασία. Έχουν επίσης καταγραφεί και δύο ή τρεις φορές στις οποίες τα αντικείμενα εμφανίστηκαν πουλημένα, κάτι το οποίο δεν σημαίνει απαραίτητα πως όντως πουλήθηκαν. Εξάλλου, είναι γνωστό πως στο παρελθόν πολλές φορές οι οίκοι δημοπρασιών χρησιμοποιούσαν τέτοιου είδους κόλπα ώστε να φαίνονται αγορασμένα τα δικά τους αντικείμενα χωρίς φυσικά να εμφανίζονται οι ίδιοι ως αγοραστές. Κι αυτό για να δείξουν πως δεν υποχωρούν μπροστά στις πιέσεις.
–Κρίνοντας από όσα έχουμε διαβάσει μέχρι σήμερα από τις συνήθεις πρακτικές των αρχαιοκαπηλικών κυκλωμάτων είναι ότι συνήθως μεσολαβούν αρκετά χρόνια μέχρι να βγει ένα αντικείμενο στην επιφάνεια, συνήθως σε κάποια δημοπρασία. Ισχύει αυτό κι αν ναι συμβαίνει με όλα τα αντικείμενα;
Ναι, πρόκειται πράγματι για μια συνήθη πρακτική. Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις αντικειμένων που βγήκαν άμεσα σε δημοπρασία ενώ αναδύθηκαν στην επιφάνεια έπειτα από λαθραία ανασκαφή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα νομίσματα. Όταν εντοπίζονται, γρήγορα βγαίνουν από τη χώρα και χωρίς καθυστερήσεις διατίθενται σε δημοπρασίες του εξωτερικού. Άλλα αντικείμενα -μεγαλύτερου ίσως όγκου και σπανιότητας- θα πρέπει πρώτα να «ξεπλυθούν». Δηλαδή να δημιουργηθεί ένα ψευδές ιστορικό συλλογής, ούτως ώστε να αποδεικνύεται πως ανήκαν σε παλιές συλλογές του εξωτερικού και άρα δεν είναι αρχαιοκαπηλικά. Εκεί οι αρμόδιες υπηρεσίες και αρχές της εκάστοτε χώρας αναλαμβάνουν την ευθύνη, εξετάζοντας την αυθεντικότητα του κάθε αντικειμένου ξεχωριστά.
 |
| Κεφάλι Ετρούσκου από τη συλλογή του αρχαιοκάπηλου Τζιάκομο Μέντιτσι. Αναγνωρίστηκε στους Bonhams το Νοέμβριο του 2016 |
 |
| Μαρμάρινη ταφική πλάκα από τα κατασχεμένα αρχεία του Μπεκίνα. Βρέθηκε στους Sotheby’s τον Ιούνιο του 2017 ενώ έχει ανακοινωθεί πως θα επιστρέψει στην Ελλάδα |
-Να περιμένουμε κάτι αντίστοιχο και με τις αρχαιότητες που έχουν λεηλατηθεί τα τελευταία χρόνια από το Ισλαμικό Κράτος στα εδάφη της Συρίας και του Ιράκ; Τα αντικείμενα αυτά είναι πιθανόν να βγουν στην επιφάνεια όταν τα διεθνή βλέμματα δεν θα είναι στραμμένα πια στις μάχες της Μέσης Ανατολής;
Είναι πάρα πολύ πιθανό το ενδεχόμενο αυτό, έχει άλλωστε αποδειχθεί με πλήθος αντικειμένων που έπεσαν θύμα αρπαγής ή κλοπής από μουσεία στην περίπτωση του Ιράκ τη δεκαετία του ’90. Εκλάπησαν και διοχετεύτηκαν στην αγορά αρκετά χρόνια αργότερα μετά τον πόλεμο στην ευρύτερη περιοχή. Άρα δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το εν λόγω σενάριο. Ο χρόνος θα δείξει.
*Πηγή: Κ. Αξιώτη, The Huffington Post